Coeliakie

Wat is coeliakie?

Coeliakie is een auto-immuunziekte die uitgelokt wordt door de inname van gluten. Het komt alleen voor bij mensen met een erfelijke aanleg. Gluten is een mengsel van eiwitten dat van nature voorkomt in bepaalde granen. Voorheen werd coeliakie ook wel glutenintolerantie genoemd. Dit is een verkeerde benaming omdat coeliakie dus een auto-immuunziekte is en geen glutenallergie of -intolerantie. Een tarwe-allergie bestaat wel.

Hoeveel mensen hebben coeliakie?

Ongeveer 1% van de mensen heeft coeliakie. Dat komt neer op ongeveer 170.000 Nederlanders. De ziekte uit zich op verschillende leeftijden. De symptomen variëren van typische maag-darmklachten zoals diarree en buikpijn tot meer vage klachten zoals hoofdpijn en vermoeidheid. Daardoor is bij lang niet iedereen die coeliakie heeft de diagnose gesteld. Mensen met een familielid met coeliakie hebben een grotere kans op coeliakie. Ook komt coeliakie vaker voor in combinatie met andere aandoeningen zoals het syndroom van Down en diabetes type 1.  

Wat gebeurt er in het lichaam bij coeliakie?

Bij mensen met coeliakie reageert het lichaam heftig op de inname van gluten. Bij een auto-immuunziekte maakt het afweersysteem antistoffen aan die lichaamseigen cellen aanvallen. Dit leidt tot een ontstekingsreactie. Bij coeliakie ontstaan door het eten van gluten voornamelijk ontstekingsreacties in het darmslijmvlies van de dunne darm. De ontstekingsreactie in de dunne darm beschadigt het slijmvlies. Daardoor kunnen bepaalde voedingsstoffen minder goed worden opgenomen. Met als mogelijk gevolg vitamine- en mineralentekorten en bloedarmoede. De klachten bij coeliakie verschillen per persoon. 

Wat zijn de klachten bij coeliakie?

Door de reactie van het afweersysteem op de inname van gluten kunnen klachten ontstaan zoals diarree, buikpijn, vermoeidheid, depressie en gewichtsverlies. Door beschadiging van het darmslijmvlies kunnen bepaalde voedingsstoffen niet meer goed worden opgenomen, met als mogelijk gevolg vitamine- en mineralentekorten en bloedarmoede. De verschijnselen verschillen per persoon en variëren van geen of vage klachten tot heel heftige klachten. Sommige symptomen lijken aanvankelijk geen verband te houden met het darmstelsel, zoals hoofdpijn en vermoeidheid. Soms worden ziekteverschijnselen verward met het Prikkelbare darm syndroom (PDS) of een tarwe-allergie.

Bij mensen met coeliakie bij wie de diagnose net gesteld is, komt lactose-intolerantie soms voor. Dit verdwijnt meestal weer bij herstel van het darmslijmvlies. Bij een goede behandeling door een gespecialiseerde diëtist kan de darm zich meestal goed herstellen. Een juiste diagnose is dus belangrijk om de juiste behandeling in gang te kunnen zetten.

Hoe wordt de diagnose coeliakie gesteld?

Om te weten of iemand coeliakie heeft, wordt meestal eerst bloedonderzoek uitgevoerd door de huisarts. Als er antistoffen tegen de eigen darmcellen in het bloed zitten, wordt verwezen naar een maag-darm-leverspecialist. De specialist stelt de definitieve diagnose door het nemen van een dunnedarmbiopt. Bij kinderen en tieners kan soms de diagnose worden gesteld zonder biopt.

Kan ik een glutenvrij dieet volgen als ik vermoed dat ik coeliakie heb?

Het is belangrijk dat een maag-darm-leverspecialist eerst een diagnose stelt voor coeliakie of glutensensitiviteit. Als je al glutenvrij eet, is de bloedtest niet betrouwbaar. Er worden dan namelijk geen of te weinig antistoffen tegen gluten aangemaakt. De bloedtest kan dan uitwijzen dat je geen coeliakie hebt. Maar het kan dus zijn dat je het toch hebt. Start dus pas met glutenvrij eten als het diagnostische traject achter de rug is. Anders kan coeliakie niet worden aangetoond in het bloed of de darmen. 

Wat is de behandeling bij coeliakie?

De behandeling van coeliakie bestaat uit het levenslang volgen van een glutenvrij dieet. Dit is de enige behandeling voor het herstel van het dunne darmslijmvlies. Er bestaan geen medicijnen voor coeliakie. De aandoening is niet te genezen en je kunt er ook niet ‘overheen groeien’. Door het volgen van een glutenvrij dieet kunnen de darmen langzaam herstellen en worden voedingsstoffen na verloop van tijd weer opgenomen. Het verloop van het herstel verschilt van persoon tot persoon. De klachten nemen soms al na een paar weken af, soms kunnen ze nog een hele tijd aanhouden.

Het kan wel tot 2 jaar duren voordat het dunnedarmslijmvlies volledig is hersteld. Bij een zeer kleine groep volwassen patiënten zal het darmslijmvlies nooit helemaal herstellen. Dit heet refractaire coeliakie.

Wat is een glutenvrij dieet?

Glutenbevattende granen zijn bijvoorbeeld tarwe (waaronder spelt), rogge en gerst. Glutenbevattende granen zijn in heel veel producten verwerkt, zoals brood, crackers, pasta en pizza. Het kan zelfs ook zitten in wegwerpservies op basis van tarwezemelen. Sommige granen bevatten van nature geen gluten (zoals haver en mais). Met name haver is vrijwel altijd besmet met gluten. Vooral wanneer granen zijn verwerkt tot meel, vlokken en dergelijke kan kruisbesmetting optreden. Het volgen van een glutenvrij dieet kan daarom ingewikkeld zijn.

Wil je weten waar allemaal gluten inzit, en welke producten glutenvrij zijn? Kijk voor de invulling van je glutenvrij dieet bij  gluten en het glutenvrij dieet.

Kan ik glutenvrij eten met de Schijf van Vijf?

Ook als je een glutenvrij dieet volgt, kun je prima volgens de Schijf van Vijf eten. Veel gezonde producten zijn van nature glutenvrij. Producten met gluten kun je vaak vervangen door glutenvrije varianten. Wel moet je opletten dat je geen tekorten krijgt aan bepaalde voedingsstoffen. In veel graanproducten, zoals brood en pasta, zitten namelijk voedingsvezels, ijzer, vitamine B1 en foliumzuur. Brood bevat daarnaast ook jodium. Het is belangrijk om binnen een glutenvrij dieet voldoende van deze stoffen binnen te krijgen. Kies dus voor producten waar deze voedingsstoffen voldoende inzitten.  

Moet ik naar een diëtist als ik coeliakie heb?

Een diëtist informeert over het samenstellen van een volwaardige glutenvrije voeding. Ook begeleidt diegene bijvoorbeeld bij het zoeken naar glutenvrije alternatieven en bij het beoordelen of een product glutenvrij is. Ga niet zelf experimenteren met een glutenvrij dieet, omdat er dan een kans bestaat dat je te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Ben je op zoek naar een diëtist bij jou in de buurt? Ga dan naar de website van de Nederlandse Vereniging van Diëtisten.

Of zoek een diëtist op de site van de Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV).

Wat kan ik doen als ik coeliakie en lactose-intolerantie heb?

Sommige mensen met coeliakie hebben (tijdelijk) ook lactose-intolerantie. Meestal gaat dit weer voorbij zodra de dunne darm hersteld is. Voor mensen met lactose-intolerantie is het aan te raden om (tijdelijk) een lactosebeperkt dieet te volgen en zuivelproducten goed te vervangen. Kijk bij de voedingsadviezen van lactose-intolerantie.

Zijn er andere klachten of aandoeningen die veroorzaakt worden door gluten?

Naast coeliakie zijn er andere ziekten en aandoeningen bekend waarbij mensen klachten krijgen van het eten van gluten. 

Dermatitis herpetiformis

Dermatitis herpetiformis (ziekte van Dühring) is net als coeliakie een auto-immuunziekte. Bij deze aandoening treedt onder invloed van de inname van gluten een ontstekingsreactie op in de huid, die leidt tot jeukende blaasjes, bultjes of blaren. Niet iedereen met coeliakie heeft dermatitis herpetiformis. Maar omgekeerd heeft wel vrijwel iedereen met dermatitis herpetiformis beschadigingen in de dunne darm, al dan niet gepaard met klachten. Ook voor mensen met dermatitis herpetiformis is het levenslang volgen van een glutenvrij dieet een effectieve manier om de symptomen te behandelen. Ook kan hierdoor het darmslijmvlies herstellen en wordt verdere schade aan het darmslijmvlies voorkomen.

Glutensensitiviteit

Er zijn mensen bij wie klachten verbeteren als ze een glutenvrij dieet volgen, maar bij wie coeliakie en tarwe-allergie is uitgesloten. Dat heet glutensensitiviteit of non-coeliac gluten sensitivity (NCGS). Het is van groot belang dat een arts vooraf vaststelt of er sprake is van coeliakie of glutensensitiviteit, en dat andere aandoeningen worden uitgesloten.  

Welke apps zijn er om me te helpen glutenvrij te eten?

Met de 'Kies Ik Gezond?'-app van het Voedingscentrum kun je gemakkelijk opzoeken of een product glutenvrij is. Je kunt eenvoudig de optie ‘gluten’ selecteren of het 'Crossed Grain' keurmerk. 

Als je in de winkel de streepjescode van een product scant, zie je meteen of het gluten bevat. Je kunt de app gratis downloaden in de stores van Google en Apple. Lees meer over de app en download.

Ervaringsverhaal