Hart- en vaatziekten

Wat zijn hart- en vaatziekten?

Hart- en vaatziekten is een overkoepelende term voor verschillende  ziekten aan het hart of bloedvaten. Meestal is de oorzaak vernauwing van de bloedvaten door afzettingen aan de vaatwand (atherosclerose). Dit kan al op jonge leeftijd beginnen, maar het kan jaren duren voor er hart- en vaatproblemen ontstaan. 

Door het dichtslibben van de slagaders (aderverkalking) kunnen bloedvaten verharden. Daardoor verliezen slagaders en bloedvaten hun elasticiteit. De bloeddoorstroming in de slagaders of bloedvaten vermindert, waardoor de zuurstofvoorziening van de organen en spieren onvoldoende kan worden. Op deze manier ontstaan hart- en vaatziekten,

Er bestaan verschillende soorten hart- en vaatziekten.

Coronaire hartziekten

Coronaire hartziekten ontstaan door afwijkingen of beschadigingen in de kransslagaders (coronair arteriën). Dit zijn de slagaders die als een soort krans om het hart heen liggen. De 2 bekendste vormen van coronaire hartziekten zijn:

• Hartinfarct: een bloedprop of vaatvernauwing sluit een kransslagader plotseling af. Vaak geeft dit plotselinge, hevige pijn in de borst die lang aanhoudt.
• Angina pectoris, letterlijk 'pijn op de borst': een tijdelijk tekort in de bloedtoevoer naar het hart door vernauwing(en) in de kransslagaders. Daardoor krijgt een deel van het hart te weinig zuurstof. Meestal ontstaat dit gebrek aan zuurstof bij inspanning. Angina pectoris geeft een typische beklemmende, drukkende pijn achter het borstbeen. Dit verdwijnt kort nadat de inspanning is beëindigd.  

Beroerte (TIA, herseninfarct en hersenbloeding)

Een beroerte (of CVA) is de verzamelnaam voor:     

• TIA: een kortdurende afsluiting van een bloedvat in de hersenen met tijdelijke uitvalsverschijnselen. De uitvalsverschijnselen duren vaak niet langer dan een half uur, soms wat langer.
• Herseninfarct: een langer durende afsluiting van een bloedvat.
• Hersenbloeding: een scheurtje in een bloedvat, waardoor bloed in het omringende hersenweefsel stroomt. Het bloed hoopt zich op en duwt het hersenweefsel weg. Hierdoor beschadigt het hersenweefsel.

Etalagebenen

Etalagebenen kunnen ontstaan door vaatvernauwing in de benen. Een andere naam voor etalagebenen is claudicatio intermittens. 

Andere hart- en vaatziekten

• Hartfalen: het hart pompt bloed minder goed rond, waardoor organen en spieren niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen krijgen.   
• Aneurysma: een slagader is zwak en daardoor plaatselijk verwijd. Als de verwijding te groot wordt, kan het bloedvat scheuren. Dit is levensbedreigend.
• Hartritmestoornissen: het hart klopt te snel, te langzaam of onregelmatig. Bij elke hartslag trekt het hart zich samen door een elektrische prikkel. Bij een hartritmestoornis is er iets mis met de vorming van de elektrische prikkel of met de geleiding van die prikkel.  

Aangeboren hartafwijkingen 

Aangeboren hartafwijkingen ontstaan door een verstoorde ontwikkeling van hart of bloedvaten. Voorbeelden zijn gaten tussen de hartkamers of hartboezem, een verkeerde vaataansluiting, afwijkingen aan de hartkleppen of afwijkingen of vernauwingen van de hartslagader (aorta).

Hoeveel mensen hebben hart- en vaatziekten?

In 2021 waren er in Nederland naar schatting 1,7 miljoen mensen met hart- en vaatziekten. Meer mannen dan vrouwen hebben hart- en vaatziekten. De meest voorkomende hart- en vaatziekten zijn coronaire hartziekten en beroerte. Hart- en vaatziekten komen vaker voor naarmate je ouder bent. Bij mensen jonger dan 50 jaar komen hart- en vaatziekten relatief weinig voor.  

Hart- en vaatziekten zijn na kanker de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland. Hart- en vaatziekten zijn verantwoordelijk voor ongeveer 22% van de totale sterfte in Nederland. Het gaat om bijna 37.000 gevallen per jaar, ongeveer gelijk verdeeld over mannen en vrouwen.   

Wat zijn de symptomen van hart- en vaatziekten?

Soms zijn er duidelijke signalen voor hart- en vaatziekten, zoals aanhoudende pijn op de borst. Maar er zijn ook vagere klachten die kunnen wijzen op een hart- of vaatziekte, zoals moeheid, overmatig zweten of misselijkheid. Bij vrouwen zijn de symptomen vaak minder duidelijk. Soms zijn er ook helemaal geen klachten, bij een beroerte kan dat bijvoorbeeld. Vage klachten worden niet altijd herkend. Twijfel je of maak je je zorgen, ga dan naar de huisarts.

Wat zijn risicofactoren voor hart- en vaatziekten?

Factoren die het risico op hart- en vaatziekten verhogen:

• Verhoogd en ongunstig samengesteld cholesterol- en/of vetgehalte van het bloed. Dit is de belangrijkste voeding gerelateerde risicofactor, met name voor coronaire hartziekten. Vooral de verhouding tussen LDL- en HDL-cholesterol en de hoogte van het triglyceridegehalte (bepaalde vetachtige stof) in het bloed zijn van belang. Lees meer over cholesterol en voedingsadvies bij een hoog cholesterol.
• Verhoogde bloeddruk. Bij hersenbloedingen is er een duidelijk verband met hoge bloeddruk. Lees meer over een hoge bloeddruk en voedingsadvies bij een hoge bloeddruk. 
• Overgewicht. Vooral buikvet vergroot het risico op hart- en vaatziekten. Lees meer over overgewicht en voedingsadvies bij overgewicht. 
• Diabetes (suikerziekte). Bij een langdurig hoog bloedsuikergehalte beschadigen de bloedvaten. Daarom hebben mensen met diabetes meer kans op hart- en vaatziekten. Lees meer over diabetes en voedingsadvies bij diabetes. 
• Ongezonde leefstijl. Dit kan direct effect hebben op het risico, maar ook indirect doordat het andere risicofactoren versterkt.
  - Ongezond voedingspatroon
  - Weinig bewegen
  - Stress
  - Roken      

In sommige families komen hart- en vaatziekten relatief vaak voor. Erfelijkheid speelt hierbij vaak een rol. Hiervan kan sprake zijn als naaste familieleden voor hun 55e (mannen) of 65e (vrouwen) levensjaar te maken krijgen met een hart- of vaatziekte. Bespreek met een arts of erfelijkheidsonderzoek nodig is.

Vaak is er bij hart- en vaataandoeningen sprake van een combinatie van een aantal factoren. In alle gevallen verhogen de risicofactoren waar je zelf invloed op hebt, zoals een ongezonde leefstijl, het risico op hart- en vaatziekten. Door gezond te leven verklein je dit risico.   

Invloed van voeding bij hart- en vaatziekten

Door gezond te eten kunnen mensen het risico op hart- en vaatziekten verlagen. De Gezondheidsraad heeft de effecten van voedingsmiddelen en voedingstoffen op dit risico geëvalueerd. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen coronaire hartziekten en beroerte.  

Van onderstaande voedingsmiddelen en voedingsstoffen is het aannemelijk of overtuigend aangetoond dat er een verband is met hart- en vaatziekten. Lees meer over bewijskracht op de pagina Voedingswetenschap: soorten onderzoek uitgelegd. 

Hangt samen met een verhoogd risico op coronaire hartziekten:

• Transvetzuren  

Hangt samen met een verhoogd risico op beroerte:

• Rood vlees
• Bewerkt vlees en vleeswaren  

Hangt samen met een verlaagd risico op coronaire hartziekten:

• Vervanging van verzadigde vetzuren door meervoudig onverzadigde vetzuren  
• Groente en fruit
• Volkoren graanproducten
• Vezels
• Noten en zaden
• Vis en visvetzuren EPA+DHA
• Gefilterde koffie   

Hangt samen met een verlaagd risico op beroerte:

• Groente en fruit
• Vezels
• Vis
• Kalium
• Gefilterde koffie
• Zwarte en groene thee  

Hangt samen met zowel een verhoogd als verlaagd risico op hart- en vaatziekten:

• Alcohol. Matig alcoholgebruik (tot 15 gram per dag, dat komt neer op maximaal 1,5 glas) hangt samen met een lager risico op coronaire hartziekten, maar bij een hoger gebruik neemt het risico op beroerte toe. Lees meer over alcohol.

Voedingsadvies om hart- en vaatziekten te voorkomen

De kans op hart- en vaatziekten wordt verkleind door een gezond voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf, een gezond gewicht en een gezonde leefstijl met voldoende beweging, niet te veel stress en niet roken. Punten waar je extra op kunt letten zijn:        

• Producten met veel verzadigd vet vervangen door producten met veel onverzadigd vet
• Niet meer dan 6 gram zout eten per dag
• Voldoende groente en fruit, vis, en volkoren producten eten  

Heb je een hoge bloeddruk of verhoogd cholesterolgehalte? Ook dan is een gezond voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf de basis. Daarnaast zijn er speciale aandachtspunten. Lees hoe je gezond eet met een hoge bloeddruk en wat je kan eten om je cholesterol te verlagen.  

Vul voor een voedingsadvies op maat de Schijf van Vijf voor jou in.

Voedingsadvies bij hart- en vaatziekten

Bij hart- en vaatziekten zijn gezond eten en een gezonde leefstijl onderdeel van je behandelplan, naast medicatie. Je arts is leidend in je behandeling en bepaalt of je cholesterol- of bloeddrukverlagende medicijnen nodig hebt. Ook kan je arts je doorverwijzen naar een diëtist. Gebruik alleen op advies van de arts of diëtist producten met plantensterolen of –stanolen, zoals speciale margarines en yoghurtdrinks.

De Schijf van Vijf als basis

Als je eet volgens de Schijf van Vijf zorg je goed voor jezelf, ook als je een hart- of vaatziekte hebt. In de Schijf van Vijf staan voedingsmiddelen die goed zijn voor hart en bloedvaten, zoals groente, fruit, volkorenproducten, ongezouten noten en vis. Als je een hart- of vaatziekte hebt, is het advies iets meer vis te eten, namelijk 1-2 porties per week in plaats van 1 portie per week.

Neem niet te veel en niet te vaak producten buiten de Schijf van Vijf. Denk aan drop, zoute snacks, vleeswaren, witbrood, frisdrank en alcohol.  

Gezond gewicht

Als je te zwaar bent, dan helpt afvallen om je bloeddruk en cholesterol te verlagen. Vooral als je een grote buikomvang hebt. Met de BMI-meter bereken je of je een gezond gewicht hebt. Of bekijk onze pagina’s over afvallen. Als je overgewicht hebt, dan kan 5 tot 15% afvallen al een verbetering opleveren.  

Speciale aandachtspunten bij hart- en vaatziekten

1. Vervang verzadigd vet door onverzadigd vet

Verzadigd vet verhoogt het LDL-cholesterol in het bloed. Een te hoog LDL-cholesterol is niet goed voor de bloedvaten. Verzadigd vet zit in bijvoorbeeld in roomboter en harde margarines. Onverzadigd vet zit in oliën, margarine en halvarine in een kuipje. Welke vetten zijn ongezond? 

2. Neem magere zuivelproducten

In kaas, melk en andere melkproducten zit verzadigd vet. Toch zijn het producten die goed zijn voor je gezondheid. Kies daarom voor de minder vette varianten, zoals halfvolle en magere melk(producten), 20+ en 30+ kazen, mozzarella, hüttenkäse en zuivelspread light.

3. Matig met vlees en varieer met vis, peulvruchten, ei en noten

Voor een gezond voedingspatroon raden we je aan om je elke week in elk geval te houden aan:

• Iedere dag een handje ongezouten noten
• Maximaal 500 gram vlees, waarvan maximaal 300 gram rood vlees (vlees van rund en varken)
• 2-3 eieren (3-4 voor vegetariërs)
• 1 keer per week peulvruchten, zoals bruine bonen, linzen en kikkererwten 
• 1-2 keer per week vis, varieer daarbij tussen verschillende vissoorten

Meer informatie

• Hartstichting