Vis

Wat is vis?

Vissen zijn gewervelde dieren die in water leven. Vis vormt in Nederland een onderdeel van een gezond voedingspatroon en staat daarom in de Schijf van Vijf. 

Schaal- en schelpdieren, zoals kreeft, oesters en mosselen, zijn officieel geen vissen, maar tellen in de Schijf van Vijf mee als (magere) vis. 

Welke soorten vis zijn er?

Er bestaan zout- en zoetwatervissen. Er zijn een paar soorten vis die rondtrekken en zowel in zoet als zout water leven, zoals paling en zalm. 

• Zoutwatervissen: ansjovis, bot, griet, heilbot, makreel, kabeljauw, koolvis, rode poon, sardien, schar, schelvis, schol, tarbot, tong, tonijn, wijting, zeepaling en zeeduivel.
• Zoetwatervissen: baars, forel, karper, meerval, paling, snoek en steur. 

Wat is vette vis?

Vette vis bestaat uit meer dan 5% vet. De meest vette keuzes zijn onder andere makreel, haring, heilbot, bokking, sardines en Atlantische zalm (vooral verse en gerookte zalm komt uit de Atlantische oceaan). Van sommige soorten vette vis, zoals zalm gevangen in de Stille Oceaan (de meeste zalm uit blik en diepvries komt daar vandaan) of de heilbot, bestaan er ook wat minder vette soorten.

Wil je zeker weten dat je met een vette vissoort te maken hebt, kijk dan op het etiket. Magere vis heeft minder dan 5% vet. Het gaat daarbij om onder andere baars, zeeduivel, zeewolf, schar, tong, wijting, schelvis, koolvis, tonijn en kabeljauw.

Hoeveel vis wordt er gegeten in Nederland?

Nederlanders eten gemiddeld 15 gram vis per dag. 30% haalt de aanbeveling om 1 keer in de week vis te eten. Er zijn veel mensen die helemaal geen vis eten. Dat haalt het gemiddelde omlaag. Van de gegeten vis is 38% vette vis. 

Zalm, tonijn en kabeljauw zijn de meest gegeten vissoorten in Nederland. 

Hoe kun je vis het beste bewaren?

Hoe bewaar je verse vis? 

Verse vis bewaar je zo dicht mogelijk bij het vriespunt. Deze vis moet bij voorkeur dezelfde dag nog worden opgegeten, uiterlijk de volgende dag. De vis is het best te bewaren door hem in vershoudfolie te wikkelen en met heel veel ijsblokjes bedekken. 

Hoelang bewaar je vis in de diepvries? 

Magere vis is in de diepvries ongeveer 6 maanden houdbaar. Vette vis blijft ingevroren 3 maanden goed, net als bereide vis, zoals kibbeling en gerookte paling.  

Hoe bewaar je vis in pot of blik? 

Bij vis in pot of blik geldt de houdbaarheidsdatum op de verpakking. De vis blijft buiten de koelkast goed. Zodra de verpakking geopend is, moet de vis in de koelkast bewaard worden. De vis is dan nog 2 dagen houdbaar in de koelkast bij een temperatuur van 4°C.

Hoelang kun je bereide vis bewaren? 

Bereide vis kan 2 dagen bewaard worden in de koelkast bij een temperatuur van 4 °C. Ook kan het ingevroren worden voor 3 maanden.

Hoe bewaar je gerookte vis?

Gerookte vis kan min of meer ongemerkt bederven. Daarom moet bij vacuümverpakte gerookte vis goed op de houdbaarheidsdatum gelet worden en moet het bewaard worden en in de koelkast bij 4 °C. Na opening van de verpakking is gerookte vis nog 2 dagen houdbaar in de koelkast. Dat geldt ook voor los verpakte gerookte vis.  

Hoe kun je diepgevroren vis het beste ontdooien?

Vis uit de vriezer kun je het beste ontdooien in de koelkast. Leg de avond van tevoren de vis afgedekt op een bordje in de koelkast. Heb je meer haast? Je kunt de vis ook in de magnetron ontdooien via de ontdooi-stand of in koud water in de koelkast. 

Op visproducten uit de diepvries staat 'na ontdooien niet opnieuw invriezen'. De kwaliteit kan namelijk achteruitgaan als je het na ontdooien nogmaals invriest. Ook staat erbij hoe lang en bij welke temperatuur het product bewaard moet blijven.

Verse vis herkennen

Hoe bereid je vis?

Vis kan op allerlei manieren worden bereid: van koken, pocheren, stoven, bakken en grillen tot roerbakken. Over het algemeen is vis snel gaar. Afhankelijk van de dikte kun je uitgaan van 3 tot 10 minuten in de pan en 15 tot 20 minuten in de oven.

Vis kan ook rauw worden gegeten, zoals in sushi. Het is dan wel belangrijk dat hij goed vers is. Bij hele vis is het belangrijk de ingewanden te verwijderen. Meestal kun je de vis ook laten schoonmaken door de verkoper.

Verder is het belangrijk hygiënisch te werken bij het klaarmaken van vis om bijvoorbeeld kruisbesmetting te voorkomen.

Is vis gezond?

In veel vissoorten zitten belangrijke voedingstoffen, vitamines en mineralen. Vis past dus in een gezond voedingspatroon. 

De meeste vis (en schaal- en schelpdieren) is rijk aan de vitamine B12 en de mineralen jodium, fosfor en seleen. Het is een bron van vitamine B2 en B6. Vis bevat van nature eiwit en vet. Vette vis is bovendien rijk aan vitamine D en bevat vitamine A. Vislever is rijk aan vitamine A. Vis bevat ijzer, maar minder dan vlees, omdat er minder bloed in zit. 

Onderstaande gezondheidseffecten gelden ook voor schaal- en schelpdieren.

Beschermt vis tegen hart- en vaatziekten? 

In vergelijking met vlees bevat vis meer onverzadigd vet. Het verschilt per vissoort hoe het vet precies is samengesteld. Een deel van het onverzadigde vet bestaat uit de vetzuren DHA en EPA. Deze vetzuren worden ook wel visvetzuren genoemd. Vis eten is vooral belangrijk vanwege deze vetzuren. Er zijn sterke aanwijzingen dat het eten van vis samenhangt met een lager risico op beroerte en (sterfte aan) bepaalde hartziekten.

Het eten van 5 keer per week vis ten opzichte van minder dan eens per maand hangt samen met een ongeveer 20% lager risico op bepaalde hartziekten. Maar ook één keer per week eten van vis levert al een gezondheidswinst op: minimaal 1 keer per week vis eten ten opzichte van minder dan eens per maand hangt samen met een 10% lager risico op beroerte en ongeveer 15% lager risico op overlijden aan bepaalde hartziekten.

De grootste gezondheidswinst in relatie tot sterfte aan deze hartziekten is gevonden voor mensen die minimaal één keer per week vis eten ten opzichte van mensen die (bijna) nooit vis eten. Lees meer over het beoordelen van risico’s.

Zout

Gerookte vis (zalm, paling), vis in het (zoet)zuur (haring, rolmops) en gezouten vis (haring,stokvis) bevatten veel  zout. Ansjovis maar ook hom, kuit, en kaviaar bevatten veel zout. Te veel zout verhoogt het risico op een hoge bloeddruk.

Allergie

Vis bevat eiwitten die allergische reacties kunnen opwekken. Door de Europese Unie is daarom bepaald dat vis als een voedselallergeen dat overgevoeligheidsreacties kan veroorzaken op het etiket vermeld moeten worden.

Is vis veilig om te eten?

Ziekteverwekkers  

Vis kan besmet raken met ziekteverwekkers zoals listeria of salmonella. Deze zijn niet met het blote oog te zien en ook kun je ze niet proeven of ruiken. Bij verhitting worden ziekteverwekkers gedood.

Zwangeren, jonge kinderen, ouderen en mensen met een verminderde weerstand wordt afgeraden om rauwe vis, rauwe schaal- en schelpdieren, of kant-en-klare gerookte vis te eten. Bijvoorbeeld sushi, oesters en gerookte zalm zijn risicovolle producten om direct op te eten. Wanneer deze producten door en door verhit zijn, kunnen ze veilig gegeten worden. In rauwe vis kan ook de parasiet haringworm voorkomen. Omdat rauwe vis voor verkoop eerst ingevroren moet worden komt ziekte door de haringworm in Nederland nauwelijks voor. 

Schadelijke stoffen

Door milieuverontreiniging kunnen er schadelijke stoffen voorkomen in vis. Het gaat vooral om zware metalen zoals methylkwik, dioxines, PCB’s, PFAS of resten bestrijdingsmiddel.

Over het algemeen hebben roofvissen de meeste last van vervuiling. Dat geldt vooral voor grote roofvissen, zoals haaien en zwaardvissen. Vissen die alleen planten of plankton eten zijn minder vervuild. Ook kunnen vette vissoorten meer vervuild zijn dan magere, omdat schadelijke stoffen in het vet worden opgeslagen. Daarnaast speelt het leefgebied een rol. Zo is vis uit Europese wateren meer vervuild dan vis uit de Stille Oceaan. In bepaalde Nederlandse wateren zit meer dioxine dan goed voor je is. Voor deze wateren geldt een verbod op de vangst van wilde paling of wolhandkrab. Het is belangrijk voorzichtig te zijn met het eten van zelf gevangen vis als het water vervuild kan zijn.

Ook in kweekvis kunnen schadelijke stoffen voorkomen. Dat geldt vooral als deze wordt gevoerd met vismeel en visolie. Wel is bij kweekvis (aquacultuur) het voer gecontroleerd, waardoor hier vaak minder milieuverontreinigingen in voorkomen.  

Zelfgevangen vis

We raden het regelmatig eten van zelfgevangen zoetwatervis uit Nederlandse wateren af. Vooral zoetwatervissen die veel vet bevatten (paling, aal en forel) kunnen verontreinigd zijn met stoffen zoals zware metalen, PCB's, dioxines en PFAS. Deze stoffen kunnen zich ophopen in het vetweefsel van de vissen.

Eet ook zo min mogelijk vis, garnalen, oesters en mosselen uit de Westerschelde. Een enkele keer kan geen kwaad.

Voor zelfgevangen zeevis gelden geen beperkende adviezen.

Natuurlijke gifstoffen

Er zijn een paar gifstoffen die van nature in vis voorkomen:

• Botervis en escolar bevatten een bijzondere olie, die bij een grote hoeveelheid diarree veroorzaakt.
• Kogelvis of fugu bevat een zeer giftige stof in de eierstokken, lever, galblaas en darmen. In sommige Nederlandse restaurants wordt hij aangeboden. Het is beter deze vis niet te eten.

Biogene aminen

Sommige mensen worden ziek van vis die veel te warm of te lang bewaard is. Dat kan komen door de stof histidine die van nature in sommige soorten vis zit. De stof zit vooral in vinvissen, zoals makreel, tonijn en bonito. Bacteriën die bederf veroorzaken kunnen histidine omzetten in een biogene amine (histamine). Histamine zorgt voor symptomen zoals misselijkheid, braken, darmkrampen, diarree en hoofdpijn. Wanneer je ziek wordt van vis heet dat ‘scromboid-poisoning’. De reactie duurt een paar uur en kan tegengegaan worden met anti-histamines. Deze medicijnen zijn via een apotheek te verkrijgen. 

Antibiotica

Bij viskweek, zoals zalm of tilapia, kunnen antibiotica gebruikt worden. Er gelden eisen welke antibiotica gebruikt mogen worden. Verder geldt er een wachttijd. Vissen die behandeld zijn met antibiotica mogen in die tijd niet geslacht of gegeten worden.

Het gebruik van antibiotica brengt ook een ander probleem met zich mee, namelijk resistente bacteriën.

Microplastics

In vis en schaal- en schelpdieren kunnen microplastics voorkomen (dit zijn hele kleine deeltjes kunststof). In vissen worden deze plastic deeltjes vooral gevonden in het maag-darmkanaal. Dit zijn normaal gesproken niet de delen die de mens eet. Over de risico’s van microplastics voor de mens en het milieu is nog weinig bekend en is meer onderzoek nodig.

Wetgeving

De Europese Unie heeft regels opgesteld voor de hoeveelheid schadelijke stoffen of ziekteverwekkers die in vis mogen voorkomen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) houdt toezicht op de naleving van de regelgeving.  

Wat is het voedingsadvies voor vis?

Het advies is om 1 keer per week vis te eten, bij voorkeur vette vis. Dat kan door vis te eten bij de warme maaltijd, maar ook bij de lunch of tussendoor. Dit hoeft niet alleen verse vis te zijn: ook diepvriesvis en vis uit blik zijn prima. Bekijk in de Schijf van Vijf voor jou hoe vis past in een gezonde voeding. 

Schaal- en schelpdieren

In de Schijf van Vijf tellen schaal- en schelpdieren zoals kreeft, oesters en mosselen mee als magere vis. 

Gezouten vis

Sommige vis, zoals haring, ansjovis en gerookte zalm is voor conservering gezouten en bevat daardoor veel zout. Vis met meer dan 2,5 gram zout per 100 gram staat niet in de Schijf van Vijf.

Hoe vaak per week moet ik vis eten?

Het advies is om 1 portie vis per week te eten, bij voorkeur vette vis. Voor de algemene populatie levert meer dan 1 keer per week vis eten geen extra gezondheidswinst en gaan wel veiligheids- en duurzaamheidsaspecten een rol spelen. Voor zwangeren geldt een ander advies.

Mensen die een verhoogd risico lopen op hart- en vaatziekten of eerder een hartinfarct of beroerte hebben doorgemaakt, kunnen baat hebben bij meer vis. Omdat vooral vette vis ook schadelijke stoffen kan bevatten, is het wel verstandig daarbij te variëren.

Afwisseling

Omdat vooral vette vis schadelijke stoffen kan bevatten, is het verstandig om af te wisselen met de vissoorten. Bij het eten van een portie per week, waarbij wordt gevarieerd in vissoorten, worden de gezondheidsrisico’s voor een mogelijke ophoping van giftige stoffen beperkt. De goede effecten van het wekelijks eten van vis wegen op tegen de mogelijk nadelige gevolgen. 

Zwanger

Als je zwanger bent is het belangrijk om voldoende vis te eten, namelijk 2 keer per week. Daarbij kies je 1 keer voor vette vis en 1 keer voor magere vis. Voorbeelden van vette vis zijn zalm en forel. Voorbeelden van magere vis zijn tilapia en schol. Twee keer per week vis eten verlaagt het risico op vroeggeboorte. De vetzuren in vis zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen en het zicht bij ongeboren baby's.

Let op: bepaalde vis kun je beter niet eten. Vissen zoals tonijn, makreel, sardines en paling kun je beter vermijden. Bekijk welke vis veilig is om te eten tijdens de zwangerschap. Als het je niet lukt om 2 keer per week vis te eten, slik dan tijdens je hele zwangerschap elke dag een omega-3 (vis)vetzuren supplement met 250-450 mg DHA.

Jonge kinderen

Voor jonge kinderen adviseren we een kleine portie vis. Voor jonge kinderen is het belangrijk om niet vaker dan 1 keer per week vis te eten, omdat zij vanwege hun lage lichaamsgewicht relatief meer schadelijke stoffen binnen kunnen krijgen. 

Mensen met hart- en vaatziekten

Vis is goed voor de gezondheid, ook voor mensen met hart- en vaatziekten. Heb jij een hart- of vaatziekte? Dan is het advies om iets meer vis te eten, namelijk 1 tot 2 keer vis per week in plaats van 1 keer. Varieer daarbij met de soorten vis die je eet. In vis kunnen schadelijke stoffen zitten, zoals kwik, dioxines en PFAS. Vissoorten zoals zalm, forel en schol kun je elke week eten, maar andere soorten kun je beter minder vaak of liever niet eten. Bekijk welke vissoorten je hoe vaak kunt eten als je een hart- of vaatziekte hebt.   

Hygiëne en verhitten

Alternatief voor vis

Voor mensen die geen vis willen of kunnen eten, zijn producten die zijn verrijkt met visolie of visoliecapsules een alternatief.  Lees daarover meer. 

Is vis duurzaam?

Vis kan gevangen worden of uit de kweek komen. Beide hebben voor- en nadelen.

Bij gevangen vis zijn belangrijke problemen overbevissing, aantasting van ecosystemen, ongewenste bijvangst en energieverbruik. Kijk voor de duurzaamheidsaspecten van visvangst bij visserij.

Bij viskweek spelen voornamelijk het gebruik van vismeel als visvoer diergeneesmiddelen (antibiotica), mestproductie en energie- en waterverbruik.

Hoe kies je de juiste vis?

Via de VISwijzer is te achterhalen of een vis duurzaam is gevangen of gekweekt. Bij het etiket lees je op welke keurmerken je kunt letten.