Voedingswetenschap begrijpen

Omschrijving

Voeding en gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De voedingswetenschap probeert die verbanden te ontrafelen om zo tot betrouwbare voedingsadviezen te komen. Op deze pagina lees je meer over de complexiteit van onderzoek, hoe je zelf onderzoek kunt interpreteren in diverse media en hoe voedingswetenschappers tot de voedingsadviezen voor Nederland komen.

Complexiteit van onderzoek

Voedingswetenschap is complex, omdat je met een grote hoeveelheid factoren te maken hebt: ieder mens zit fysiek en genetisch anders in elkaar, we wonen in verschillende omgevingen en hebben ieder een andere leefstijl en eetpatroon. Dat betekent ook dat verschillende wetenschapsgebieden van invloed zijn, zoals fysiologie, genetica en psychologie. Dan zijn voedingsmiddelen ook nog eens complex. Iets eenvoudigs als brood bevat al koolhydraten, vezels, eiwit, vitamine B1, B2, natrium, kalium, magnesium, ijzer, jodium en meer. Dus wanneer er een effect wordt gevonden van het eten van brood op gezondheid, komt dat effect dan van één van de voedingsstoffen in brood, of is het een combinatie van die voedingsstoffen? Universitair opgeleide voedingswetenschappers zijn erin getraind onderzoek uit te voeren en juist te interpreteren.

Het lezen van een onderzoek uit een wetenschappelijk tijdschrift

Onderzoek wordt gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift zoals The American Journal of Clinical Nutrition of Nature en wordt verzameld in grote onderzoekdatabases zoals PubMed. Meestal is op internet alleen een samenvatting beschikbaar en moet je het hele artikel kopen. Wanneer je zelf een onderzoek leest is het goed om de complexiteit in het achterhoofd te houden. Aan het begin van een wetenschappelijk artikel dat in een vaktijdschrift te lezen is, staan altijd de doelstellingen van het onderzoek en welke onderzoeksmethode ze gebruikt hebben. Lees meer over de typen onderzoek en de betrouwbaarheid van onderzoekmethodes.

Conclusie en discussie

Elk onderzoek eindigt met een conclusie en een discussie. In de media krijgen we vaak een conclusie te horen die veel stelliger is dan de conclusie die de onderzoekers zelf trekken. De discussie komt meestal helemaal niet aan bod, terwijl die juist veel inzicht geeft in de betrouwbaarheid van de studie. Onderzoekers geven daar zelf aan wat er minder goed was aan het onderzoek en wat er nog verder onderzocht moet worden.

Verschil tussen wetenschappelijke tijdschriften, tijdschriften met een wetenschappelijke invalshoek en wetenschapsbijlagen 

Wetenschappelijke tijdschriften zijn de enige bladen waar de volledige onderzoeken in komen. Deze onderzoeken zijn altijd ‘peer reviewed’. Dat wil zeggen dat andere onderzoekers die niet betrokken waren bij het onderzoek het onderzoek bestudeerd hebben voordat het gepubliceerd werd. Een onderzoek komt alleen in een wetenschappelijk tijdschrift als de peer reviewers en het tijdschrift zelf de kwaliteit van (de uitleg van) het onderzoek goed genoeg vinden. Tijdschriften met een wetenschappelijke invalshoek (zoals Psychologie Magazine of Quest) of de wetenschapsbijlage in de krant maken een selectie van die onderzoeken. Deze selectie herschrijven ze op zo’n manier dat de onderzoeken geschikt zijn om te lezen voor een breder publiek. Hun doel is dus niet de wetenschappelijke consensus (zie hieronder) weer te geven. 

Het interpreteren van onderzoek op internet (bloggers en vloggers), in de krant, in tijdschriften en op televisie: het is niet zo simpel als het lijkt

De media geven om de begrijpelijkheid te bevorderen vaak een gesimplificeerd beeld van complex onderzoek. En door de hoge frequentie waarmee onderzoeken over voeding in de media verschijnen lijkt het misschien of elke week de voedingsadviezen aangepast moeten worden. Dat is gelukkig niet zo omdat het vaak maar om kleine onderzoeken gaat. Ook is het maar een kleine selectie van al het onderzoek dat verschijnt in wetenschappelijke tijdschriften. Controversiële onderwerpen komen vaker terug in de media waardoor een vertekend beeld kan ontstaan.

Als je bijvoorbeeld leest ‘iedere dag 5 koppen koffie drinken is goed voor je hart’ betekent dat niet automatisch dat je gelijk elke dag die hoeveelheid koffie moet gaan drinken. Ga voor jezelf na:

• Gaat het om één onderzoek of worden meerdere onderzoeken naast elkaar gelegd? Bedenk dat er nooit harde conclusies getrokken kunnen worden uit één onderzoek. Voor betrouwbare conclusies moeten er meerdere vergelijkbare onderzoeken naast elkaar worden gelegd.
• Is de conclusie niet te simpel weergegeven? Als het om een grote studie gaat zijn er haast altijd mitsen en maren (al worden die vaak niet benoemd in een artikel). Probeer zelf eens te bedenken wat voor een belemmeringen het onderzoek zou kunnen hebben.
• Welk type onderzoek is gebruikt? Wanneer het artikel spreekt van in vitro onderzoek of dierproeven zijn de conclusies niet te vertalen naar de mens. Wanneer een grote groep mensen is gevolgd (cohort) of het ging om een experimenteel onderzoek dan is de betrouwbaarheid groter. Lees meer over verschillende typen onderzoek.
• Hoe groot is de groep die onderzocht is? Hoe groter de onderzoeksgroep, hoe betrouwbaarder. En is de groep ‘representatief’? Oftewel: slaan de resultaten op maar een kleine groep in Nederland (bijvoorbeeld vrouwen van 50) of slaan de resultaten op een groot deel van de bevolking? 

Zelfs met bovenstaande vragen is het lastig om te concluderen welke onderzoeken betrouwbaar zijn en of je op basis van het onderzoek anders moet gaan eten. Voedingswetenschappers houden alle onderzoeken bij en komen samen tot een wetenschappelijke consensus. Vanuit daar worden voedingsadviezen opgesteld.  

Wetenschappelijke consensus en voedingsadviezen in Nederland (en de rol van het Voedingscentrum)

In Nederland bestudeert de Gezondheidsraad al het beschikbare onderzoek. Hun bevindingen worden vastgelegd in de Richtlijnen Goede Voeding en deze vertaalt het Voedingscentrum naar praktische voedingsadviezen. Daarnaast houdt het Voedingscentrum ook zelf de wetenschappelijke ontwikkelingen in de gaten en kijkt naar de internationale gezondheidsorganisaties en de gezondheidsraden in andere gebieden zoals de Verenigde Staten en Scandinavië.

Bij het maken van voedingsadviezen voor Nederland is wetenschappelijke consensus hét uitgangspunt. Wetenschappelijke consensus betekent dat de meerderheid van de internationale, gespecialiseerde wetenschappers het met elkaar eens is over de interpretatie van al het beschikbare onderzoek.

Het bereiken van consensus gaat niet van de een op de andere dag. Het kan jaren duren voordat nieuwe ontdekkingen goed onderzocht zijn. Het nadeel daarvan is dat een goed nieuw voedingsadvies even op zich kan laten wachten, maar het grote voordeel is dat er minder adviezen tot stand komen die later toch niet zo gezond blijken te zijn.

Lees meer over de manier waarop het Voedingscentrum onderzoeksresultaten omzet naar adviezen

‘Mogelijk’ en ‘zou kunnen’

Op de website van het Voedingscentrum lees je vaak dat het eten van iets ‘mogelijk kan leiden tot…’ of dat het ‘zou kunnen dat…’. Dit wil eigenlijk gewoon zeggen dat er in onderzoek (sterke) aanwijzingen zijn gevonden, maar dat er nog geen duidelijke wetenschappelijke consensus is. Daarvoor is dan meer onderzoek nodig.

Het verschil tussen eetpatroon en voedingsmiddelen

Voedingswetenschap heeft uiteindelijk het doel om tot adviezen te komen voor een gezond eetpatroon. Een eetpatroon is het geheel aan wat je eet en drinkt en dat geheel kan gezond of ongezond zijn. Dat wil niet zeggen dat in een gezond eetpatroon alleen maar gezonde voedingsmiddelen moeten zitten met alleen maar goede voedingsstoffen. Koekjes worden bijvoorbeeld als ongezond gezien omdat ze vaak veel suiker, zout en vet bevatten. Maar een koekje kan prima passen in een gezond eetpatroon, zolang je het maar niet te vaak of te veel van neemt.

Onderzoek kijkt vaak naar het effect van één voedingsmiddel of één voedingsstof op de gezondheid. Maar eigenlijk zegt dat nog niet zoveel als je het niet in het licht ziet van het hele eetpatroon. Daarom wordt onderzoek naar eetpatronen steeds belangrijker in de voedingswetenschap.