Dierenwelzijn: waarop kun je letten bij het kopen van vlees, eieren en zuivel?

	Gangbaar	Kip van morgen*	Scharrel	Scharrel met uitloop	Beter Leven	Beter Leven, Label Rouge	Beter Leven, Label Rouge	Biologisch
Soort
Hoeveel Beter Leven-sterren heeft dit vlees?					1	2	3
Hoeveel ruimte heeft de kip binnen (m²)?	0,05	0,06 - 0,07	0,07	0,08			0,09	0,10
Aantal kuikens (m²)	geen eis, gemiddeld 18-21	13,5-17	15	13	12	13	11	10
Slachtleeftijd (dagen)	35-42	45-49	56			81
Buitenruimte kip	nee			1 m²	overdekt	1 m²	2 m²	4 m²
Daglicht	niet verplicht			verplicht
Welk soort ras?	snel groeiend	langzaam groeiend	snel of langzaam groeiend		langzaam groeiend
Welke extra welzijnsmaatregelen zijn getroffen?					strobalen aangeboden in stal en graan gestrooid

*O.a.: Goed Nest Kip, Nieuwe Standaard Kip, Langzaam Groeiende Kip, Kip met Pluimgarantie, Nieuwe Plus Kip, Gildehoen en Comfortkip.

Uitleg tabel:

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van kippenvlees. De meeste kippen worden gangbaar gehouden. Hanen en hennen worden door elkaar gehouden in grote stallen met al dan niet een uitloop naar buiten.

Bij snel groeiende rassen komen een aantal welzijnsproblemen voor. Afhankelijk van het houderijsysteem leven de kippen onder verschillende omstandigheden, waarbij zij meer of minder gelegenheid krijgen om natuurlijk gedrag te vertonen. Denk aan de mogelijkheid om te scharrelen, een stofbad te nemen, op stok te kunnen zitten en naar buiten te gaan.

In 2018 is ruim 30% van de vleeskuikenhouders in Nederland overgeschakeld naar langzamer groeiende rassen die leven onder verbeterde omstandigheden. Hieronder vallen de supermarktketen-specifieke invullingen van de ‘Kip van Morgen’, Beter Leven-initiatieven en biologisch.

	Kolonie-huisvesting	Scharrel	Planet Proof	Scharrel vrije uitloop	Beter Leven	Beter Leven	Beter Leven*	Biologisch
Soort
Welke code staat op het ei?	3	2		1	2	1	1/2	0
Hoeveel Beter-Leven sterren heeft dit ei?					1	2	3
Hoeveel ruimte heeft de kip binnen (m²)?	0,07	0,11	0,13	0,11			0,15	0,17
Hoeveel kippen per m²?	15	9	8	9			6-7	6-7**
Buitenruimte kip?	nee			ja	overdekt	ja
			strooisel, stofbad		kip krijgt strooisel en kan stofbad nemen
Welke extra welzijnsmaatregelen zijn getroffen?			RTRS- soja					biologisch voer
					strobalen aangeboden in stal  en graan gestrooid

* o.a. Rondeel, Kipster, Gijs en Vrolijke Kip.
** Demeter: 5 kippen

Uitleg tabel:

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van eieren. Legkippen leven onder verschillende omstandigheden, afhankelijk van het veehouderijsysteem. Op ieder ei staat een code, daarvan kun je aflezen uit welk houderijsysteem het ei afkomstig is.

Sinds 2012 zijn legbatterijen verboden, omdat ze niet meer voldeden aan de wettelijke normen voor dierenwelzijn. Koloniehuisvesting (kooikippen) is toegestaan, maar de eieren worden niet meer los in de supermarkt verkocht. Ze kunnen nog wel op de markt worden verkocht en worden in de industrie gebruikt in producten met eieren (zoals mayonaise of koekjes). Check de ingrediëntenlijst als je zeker wilt weten dat jouw koekjes geen eieren uit koloniehuisvesting bevatten. De regulier gehouden kippen worden nu gehouden als scharrelkippen.  

Sinds 2019 is het niet meer toegestaan om snavels te kappen. Bij het Beter Leven 3 sterren keurmerk was dit al langer verboden.

Afhankelijk van het houderijsysteem krijgen de kippen meer of minder gelegenheid om natuurlijk gedrag te vertonen. Denk aan de mogelijkheid om te scharrelen, een stofbad te nemen, op stok te zitten en naar buiten te gaan. 

	Gangbaar	Beter Leven	Beter Leven	France Limousin	Biologisch
Soort
Hoeveel Beter Leven-sterren heeft dit vlees?		1	2		3
Hoeveel ruimte heeft de koe (m²)?	2-4	5,4	6,6	6	8,5
Kan de koe naar buiten?	vaak wel, niet verplicht	min 5 mnd 8 uur p/dag	min 6 mnd 12 uur p/dag	alleen in winter op stal	min 7 mnd 12 uur p/dag
Welke ingrepen worden uitgevoerd?		indien onthoornd, alleen verdoofd		niet onthoornd	zelden onthoornd*
	meestal geen castratie	indien castratie, alleen verdoofd
Welke extra welzijnsmaatregelen zijn getroffen?		kalf 3 mnd bij moeder	kalf 5 mnd bij moeder	kalf 7 mnd bij moeder	kalf 6 mnd bij moeder
Wat voor vloer heeft de stal?	roostervloer	zachte ligplek van stro		stro	zachte ligplek van stro
Van wat voor ras zijn de koeien?		rassen met veel keizersnedes niet toegestaan		Limousin	rassen met veel keizer-snedes niet toegestaan

* Demeter: niet onthoornd

Uitleg tabel:

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van rundvlees. Rundvlees in Nederland komt van vlees- en melkkoeien van verschillende rassen. Dat is in de winkel niet te onderscheiden.

Vleeskoeien leven meestal 1 tot 2 jaar, totdat de runderen volgroeid zijn. Melkkoeien leven tot 6,5 jaar, na een aantal kalveren gekregen te hebben. Voor melkkoeien gelden aparte eisen (zie zuivel).

Vleesvee dat alleen binnen wordt gehouden op een betonvloer kan last krijgen van gewrichten. Een stal met stro en/of rubber matten kan hiervoor een oplossing bieden. Weidegang draagt bij aan de gezondheid en het welzijn van de koeien. Voor het aantal m² voor de koe bestaan geen Europese richtlijnen. Voor de biologische veehouderij zijn er wettelijke eisen; biologische koeien hebben minimaal een halve hectare per beschikking.

De criteria voor scharrelrundsvlees zijn niet openbaar vrijgegeven en konden daarom niet worden opgenomen in de tabel. Wanneer het vlees ook een Beter Leven keurmerk heeft, vind je de criteria in de tabel.

	Gangbaar  blank	Beter Leven blank	Gangbaar rosé	Beter leven rosé	Biologisch rosé
Soort
Hoeveel Beter Leven-sterren heeft dit vlees?		1		2	3
Hoeveel ruimte heeft het kalf (m²)?	1,8	1,8*	1,8	2,0	2,5-4,0
Kan het kalf naar buiten?	nee			ja, verhard 2,0 m²	ja, weiland na 14 weken
Wat is het minimale ijzergehalte in het bloed?*	gem 4,5 mmol/l (kans bloedarmoede)	min 6,0 mmol/l	nvt**	nvt***
Wat voor vloer heeft de stal?	houten roostervloer	betonnen vloer		50% zachte vloer, bv rubber	50% dichte vloer met strooisel
Van wat voor voer krijgt het kalf? -xxxxxxxxxxxxxxxxxxx	kalvermelk/ beperkt ruwvoer	kalvermelk/ beperkt ruwvoer (dubbele v gangbaar)	eerst kalvermelk, later ruwvoer	na 14 weken volledig ruwvoer	na 14 weken volledig biologisch ruwvoer

* nieuwe/verbouwde stal: 2,0 m²
** in praktijk boven de 6 mmol/l door toegediend ijzer
*** in praktijk boven de 7 mmol/l door voldoende ruwvoer

Uitleg tabel: 

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van kalfsvlees. Er zijn twee soorten kalfsvlees: gangbaar (blank) kalfsvlees en rosé kalfsvlees. Dit heeft te maken met de slachtleeftijd: gangbaar kalfsvlees is afkomstig van kalveren met een slachtleeftijd tot 8 maanden, rosé kalfsvlees is afkomstig van kalveren met een slachtleeftijd tussen de 8 en 12 maanden. Gangbaar kalfsvlees staat bekend als ‘blank’ vanwege het lagere ijzergehalte in het bloed.

Vleeskalveren zijn afkomstig uit de melkveehouderij. Hier moet een koe elk jaar een kalf krijgen om melk te kunnen geven. Stierkalveren en kalveren die niet ingezet worden als melkvee, worden gehouden voor kalfsvlees. Meestal wordt het kalfje direct na de geboorte of binnen 14 dagen erna van zijn moeder gescheiden. Het kalfje verblijft de eerste weken op een kalverhouderij apart in een open eenlingbox, waar de kalveren elkaar kunnen zien en aanraken. De eenlingbox is ter bevordering van een goede gezondheidszorg. Vanaf 8 weken is groepshuisvesting verplicht.

De groepsgrootte en ruimte per kalf, en het soort voer, verschilt per houderijsysteem. Voldoende ruwvoer vermindert de kans op bloedarmoede en draagt bij aan een goede ontwikkeling van het verteringsstelsel.

	Gangbaar	Beter Leven	Beter Leven	Biologisch	Niet-biologisch, zoals Livar
Soort
Hoeveel Beter Leven-sterren heeft dit vlees?		1	2	3
Hoeveel ruimte heeft het varken (m²)?	0,8	1	1,1	1,3
Kan het varken naar buiten?	nee		ja, overdekte uitloop (0,7 m²)	ja, overdekte uitloop (1 m²)
Welke ingrepen worden uitgevoerd?	verdoofd gecastreerd	niet gecastreerd	verdoofd gecastreerd
	staart volledig afgeknipt	staart deels afgeknipt	staart niet geknipt
Welke extra welzijnsmaatregelen zijn getroffen?	bijtketting	bv koker met stro of blok hout/touw icm los eetbaar materiaal	stro en zaagsel

Uitleg tabel:

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van varkensvlees. Hoeveel ruimte hebben de varkens? Kunnen ze naar buiten? Welke ingrepen worden uitgevoerd? En welke welzijnsmaatregelen worden getroffen?

De meeste varkens in Nederland worden gangbaar gehouden. Bij dit varkenshouderij-systeem worden bij biggetjes de staarten geknipt en mannelijke biggetjes worden verdoofd gecastreerd. Er zijn wel verschuivingen in. Er wordt gezocht naar mogelijkheden om meer varkens met intacte staarten te houden. Voor de Nederlandse markt worden biggen niet meer gecastreerd. Bij 1 Beter Leven ster is castreren verboden. Er wordt onderzoek gedaan om hier ook bij 2 en 3 sterren mee te stoppen.

Vleesvarkens worden meestal geslacht als ze tussen de 170 en 190 dagen oud zijn. Uiterlijk in 2025 moeten varkens in grotere groepen worden gehouden (van 8-12 naar 20 of meer varkens), met meer bewegingsruimte en een groter hok dat makkelijker te verdelen is in verschillende gebieden.

De criteria voor scharrelvarkensvlees zijn niet openbaar vrijgegeven en konden daarom niet worden opgenomen in de tabel. Wanneer het vlees ook een Beter Leven keurmerk heeft, zijn de criteria in de tabel terug te vinden.

	Gangbaar	Weidemelk	Planet Proof	Beter Leven	Biologisch
Soort
Hoeveel Beter-Leven sterren heeft deze zuivel?				1	3
Hoeveel ruimte heeft de koe binnen (m²)?	geen eis		8	min 5	6
Kan de koe naar buiten?	vaak wel, niet verplicht	min 4 mnd p/jaar			min 6 mnd p/jaar
Kan de koe liggen?	geen eis		100% vd koeien kan tegelijk liggen
Welke ingrepen worden uitgevoerd?	indien onthoornd, alleen verdoofd (pijnstilling niet verplicht)			indien onthoornd, alleen verdoofd en pijnbestrijding achteraf verplicht
Welke extra welzijnsmaatregelen zijn getroffen?	geen eis		koeborstels aanwezig, geen aanbindsysteem	min 1 koeborstel p 60 melkkoeien, koematras of diepe strooisellaag	borstel vereist, koematras
Wat voor vloer heeft de stal?	geen eis			zachte ondergrond op looppaden	min 50% dichte vloer

Uitleg tabel:

In bovenstaande tabel zie je waar je op kunt letten bij het kopen van zuivel. Zuivel wordt in Nederland vooral van koemelk gemaakt.

Melkkoeien leven onder verschillende omstandigheden, afhankelijk van het veehouderijsysteem. Ze leven tot 6,5 jaar, na een aantal kalveren gekregen te hebben. De meeste koeien in Nederland (zo’n 70%) kunnen een deel van het jaar naar buiten, maar zo’n 90% van de totale tijd staan ze in de stal. Afhankelijk van het houderijsysteem wordt onder andere bepaald hoeveel weidegang ze krijgen en welke eisen er gelden voor de stallen.  

Ook op zuivelproducten worden keurmerken gebruikelijker. De Dierenbescherming, Stichting Natuur & Milieu en de Vogelbescherming Nederland werken gezamenlijk aan het ontwikkelen van criteria voor het 1 ster Beter Leven keurmerk voor de melkveehouderij. Voor biologische zuivel gelden sinds 2019 aanvullende normen opgesteld door 'de Natuurweide', de Landelijke belangenvereniging van biologische melkveehouders.