Dioxines

Omschrijving

Dioxines (polychloordibenzo-p-dioxines (PCDD’s) of dibenzofuranen (PDCF’s)) en dioxine-achtige polychloorbifenylen (DL-PCB’s) zijn stoffen die ongewenst zijn. Ze zijn kleur- en geurloos. Ze kunnen ontstaan tijdens de verbranding en zo in het milieu terechtkomen. Bijvoorbeeld bij bosbranden, vulkaanuitbarstingen en vuilverbranding. Vooral tijdens de verbranding van materiaal waar chloor inzit zoals PVC kunnen dioxines ontstaan. Ook kunnen ze in uitlaatgassen zitten.

DL-PCB’s kunnen in bepaalde chemische stoffen voorkomen, zoals PCB-houdende koelvloeistof of bestrijdingsmiddelen met chloor zoals pentachloorfenol. 

Begin jaren 70 zijn er maatregelen genomen om de milieuverontreiniging met dioxines en DL-PCB’s te verlagen. Door de verplichte zuivering van afvalgassen bij (vuil)verbranding stoten vuilverbrandingsovens geen dioxines meer uit. Ook is het gebruik van PCB’s in transformatoren vanaf 1973 in steeds meer landen verboden. Sinds 2001 bestaat een wereldwijd verbod.

Door alle maatregelen is het dioxine-gehalte van voedingsmiddelen in Europa nu ongeveer 10 keer zo laag als 30 jaar geleden, en het daalt nog steeds.

Hoewel de uitstoot van dioxines de laatste jaren sterk aan banden gelegd is, komen dioxines in kleine hoeveelheden nog steeds in Nederland voor. Vooral in de bodem. De hoeveelheid dioxines in de lucht is gering.

Bronnen van dioxines

Met name via de voeding krijgen mensen dioxines en DL-PCB’s binnen. Er zijn verschillende manieren waarop dioxines in ons voedsel terecht kan komen:

• Via de lucht komen dioxines in de natuur terecht door vuilverbranding, industrie en verbranding van ongelode benzine. 
• Dioxines hechten zich aan klei. Zo komt de vervuiling ook in rivieren, oceanen en uiteindelijk in vissen terecht. Er is daarom bijvoorbeeld een vangstverbod voor paling en wolhandkrab in delen van de Nederlandse rivieren met een te hoog gehalte aan dioxines.
• Vee krijgt de vervuiling vooral binnen via de bodem. Koeien bijvoorbeeld door het eten van gras met roet- of kleideeltjes. Of kippen en varkens door het wroeten en pikken in de bodem. 
• Vee kan ook veevoer eten dat vervuild is met dioxines en DL-PCB’s. Bijvoorbeeld door illegaal mengen van transformatorolie met oliën en vetten bestemd voor veevoeder.
• Ook plantaardige en dierlijke oliën en vetten kunnen dioxines en DL-PCB’s bevatten. Behalve in visolie en -meel gaat dit om zeer kleine hoeveelheden.

Dioxines en DL-PCB’s worden vooral gevonden in dierlijke producten, zoals (vette) vis, vlees, melk en eieren. Dit komt omdat ze zich ophopen in vetweefsel en moeilijk afbreekbaar zijn.

Gezondheidseffecten

Dioxines en DL-PCB’s kunnen bij bepaalde hoeveelheden invloed hebben op het afweersysteem, het zenuwstelstel, de schildklier en de voorplanting. Ook is er een verband met een verlaagd geboortegewicht. Bij hele grote hoeveelheden kunnen ze kanker veroorzaken. Dit komt doordat deze stoffen kunnen doordringen tot de kern van de lichaamscellen. In de cellen kunnen ze de celdeling beïnvloeden. 

Langdurige blootstelling aan een kleine hoeveelheid dioxines of DL-PCB’s zorgt er bij proefdieren voor dat ze minder weerstand hebben en minder vruchtbaar zijn. Zo heeft het invloed op de spermakwaliteit. Ook kan het goede vorming van tandglazuur beïnvloeden.

Bij grote hoeveelheden dioxines of DL-PCB’s in korte tijd, beschadigt de lever en ontstaan er huidafwijkingen, zoals chlooracne. Dit is het geval bij incidenten of door vergiftiging.

Kinderen krijgen vanwege het lagere lichaamsgewicht verhoudingsgewijs meer dioxines binnen dan volwassenen.

Opslag van dioxines in het lichaam

Mensen slaan dioxines en DL-PCB’s in het vetweefsel van het lichaam op, waar het heel langzaam uit verdwijnt. Afhankelijk van de chemische samenstelling, breekt het lichaam het in enkele maanden tot tientallen jaren af.

Dioxines bij borstvoeding

Borstvoeding bevat dioxines en DL-PCB’s omdat het vet voor de borstvoeding uit het vetweefsel komt. Uit onderzoek blijkt dat de voordelen van borstvoeding veel zwaarder wegen dan de mogelijke nadelen van dioxines. Bovendien is door wettelijke maatregelen tegen milieuverontreiniging de concentratie van dioxines in Nederlandse borstvoeding laag. Het neemt nog steeds verder af.

Veiligheid

Wetgeving

Door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) is in 2018 voor dioxines en DL-PCB’s een nieuwe gezondheidskundige grenswaarde voor de mens vastgesteld. De gezamenlijke toelaatbare wekelijkse inname (TWI) is vastgesteld op 2 picogram per kilo lichaamsgewicht (een picogram is een miljoenste van een miljoenste gram). Deze TWI is veel lager dan het voorheen was. Dit verschil komt omdat er na 2001 veel nieuw onderzoek beschikbaar is gekomen, waardoor nieuwe normen zijn vastgesteld. 

Daarnaast is in een Europese verordening vastgelegd hoeveel dioxines en DL-PCB’s er maximaal in voedingsmiddelen en diervoeder mag voorkomen. De controle hierop is in handen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Vangstverbod 

In rivierslib, paling, vette vis en bepaalde schaaldieren kunnen nog wel veel dioxines en DL-PCB’s aanwezig zijn. Daarom mag in de Maas, Rijn en IJssel geen paling en wolhandkrab gevangen worden.

Hobbykippen

Wanneer kippen voer van de grond pikken, krijgen zij ook grond binnen. Hierin kunnen kleine hoeveelheden dioxines zitten. Zo kunnen er verhoogde gehaltes dioxine in de eieren komen. De dioxinegehaltes in eieren van eigen en hobbykippen zijn in het algemeen daarom hoger dan in eieren die je in de winkel kunt kopen. 
Particuliere kippenhouders kunnen de dioxinegehaltes in eieren van eigen kippen verlagen door:

• grond in en rond de ren te vervangen door schone grond of zand (of eventueel tegels aanbrengen).
• regelmatig het kippenhok te verschonen.
• de kippen te voeren vanuit een bak in plaats van het voer op de grond uit te strooien.

Kippen van biologische of vrije uitloop eieren die in de winkel verkocht worden lopen ook meer buiten en krijgen grond binnen. De laatste jaren is hier veel aandacht voor, om ervoor te zorgen dat er bij deze houderijen schone grond wordt gebruikt, zodat de eieren voldoen aan de wettelijke eisen.

Voedingsadvies

De inname van dioxines is niet te voorkomen, omdat het overal voorkomt. Wel zijn er strenge regels om te voorkomen dat er te veel in voedingsmiddelen zit.

Zwangeren

Als je zwanger bent is het belangrijk om voldoende vis te eten, namelijk twee keer per week. Wel zijn er bepaalde vissoorten die je beter niet kunt eten zoals makreel, paling of sardientjes. Deze vissen kunnen verhoogde gehaltes dioxine bevatten. Een keer een kleine hoeveelheid van deze vis op bijvoorbeeld een toastje zal niet gelijk schadelijk zijn, maar uit voorzorg kun je deze vissen beter mijden. Kijk hier welke vissen je beter wel of niet kunt eten.