De eetomgeving moet én kan gezonder. In Europa zijn er veel mensen met overgewicht en daaraan gerelateerde ziekten. En die aantallen zijn nog steeds aan het oplopen. Covid-19 liet zien dat overgewicht ook op korte termijn zware gevolgen heeft.
De overgewichtepidemie vraagt een stevige en geïntegreerde aanpak. Daarin speelt het creëren van een gezonde eetomgeving een belangrijke rol, want de invloed van de eetomgeving op voedselkeuze is groot. We worden overal verleid om ongezond te eten en te drinken, een verleiding die lastig is te weerstaan.
Een gezonde eetomgeving is een randvoorwaarde voor een geslaagde aanpak van overgewicht. Maar wat moet er nu gebeuren om de gezonde keuze de makkelijke te maken? Met grote interesse las ik 2 recente studies. Wetenschappers onderzochten welk beleid kan bijdragen aan een gezondere eetomgeving. Ze concluderen dat er veel meer gedaan kan worden. Ze geven aan waar kansen liggen. Zowel voor de EU als voor Nederland. Kortom: het is bekend hoe we de eetomgeving gezonder kunnen maken. Het lijkt mij nu de tijd van dóen!
![Wetenschappers onderzochten welk beleid kan bijdragen aan een gezondere eetomgeving.]()
Onderzoek naar beleid voor een gezonde eetomgeving
Er ligt een hele sterke basis om op voort te bouwen als het gaat om beleid en uitvoering. Dat is mede te danken aan 2 recente studies. Daarin inventariseerden onderzoekers van de Universiteit Utrecht en Wageningen Universiteit de beleidsmaatregelen die er zijn om de gezondere keuze de gemakkelijke te maken. Ze onderzochten dit op EU niveau en op nationaal niveau. Ze pasten hiervoor de ‘Healthy Food Environment Policy Index’ toe. Deze index beschrijft belangrijke kenmerken (indicatoren) van een optimale eetomgeving. Denk daarbij aan aanbod, marketing en voedselprijzen.
In de studies beoordeelden onafhankelijke voedings-en gezondheidskundige experts aan de hand van deze indicatoren de sterkte van de EU beleidsmaatregelen. Ook keken ze naar de mate van implementatie van de beleidsmaatregelen in Nederland in vergelijking met internationale best practices.
Tot slot evalueerden ze hoe het met de beleidsondersteunende infrastructuur staat om beleid te implementeren en hoe dat beter kan. Bijvoorbeeld het Voedingscentrum is onderdeel van die infrastructuur. Zo kunnen we beleid ondersteunen met richtlijnen als de Richtlijn Eetomgevingen en praktische tools voor de consument.
Adviezen van de wetenschappers voor de EU
De experts beoordeelden het huidige EU beleid om de eetomgeving gezonder te maken voor het overgrote deel van de indicatoren als zwak (65%) of zeer zwak/niet bestaand (23%). De infrastructuur om de maatregelen in te kunnen voeren staat er iets beter voor: 63% van de indicatoren werd als matig beoordeeld.
- De onderzoekers zien dat de EU veel kansen laat liggen om Europeanen gezonder te laten eten. Een aantal directe beleidsmaatregelen die de onderzoekers tippen als topprioriteit voor de EU:
- Beperk marketing voor ongezond voedsel gericht op kinderen en adolescenten.
- Maak gezond voedsel goedkoper door een btw-verlaging van 0% op groenten en fruit toe te staan. Wettelijk gezien mag dit nu namelijk niet lager zijn dan 5%.
- Stel verplichte doelen voor productverbetering, zoals hoeveel zout, suiker en verzadigd vet maximaal in producten mag zitten.
- Ban transvet uit via wetgeving.
Adviezen van de wetenschappers voor Nederland
In Nederland moet er ook echt nog veel gebeuren. De implementatie van het rijksoverheidsbeleid om de eetomgeving gezonder te maken werd beoordeeld als zwak in vergelijking met internationale best practices.
De onderzoekers adviseren specifiek om door nationaal beleid de volgende beleidsmaatregelen prioriteit te geven:
- Verbied reclame gericht op kinderen onder de 18 jaar voor producten die buiten de Schijf van Vijf vallen.
- Maak gezond eten goedkoper en ongezond eten financieel minder aantrekkelijk.
- Maak regels voor het aandeel gezonde voedingsmiddelen in het aanbod. Dus meer Schijf van Vijf in bijvoorbeeld supermarkten, winkels, catering en quick service restaurants.
- Stuur op productverbetering door het instellen van ambitieuze doelen, onafhankelijke monitoring en effectieve stimulansen.
- Financier voedselhulp gericht op gezonde voeding, voor iedereen die dat zelf niet kan betalen.
De implementatie van de beleidsondersteuning is in Nederland beter, geven de onderzoekers aan. Dat er in Nederland instanties zijn als het RIVM en het Voedingscentrum is een duidelijke pre. Maar er zijn nog veel mogelijkheden tot verbetering.
Allereerst adviseerden de deelnemende experts een overheidsbreed preventiebeleid met meetbare doelen. Daarnaast moeten gemeenten ondersteund worden bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid. Verder zou een instrument voor de verslaglegging van het voedingsaanbod in supermarkten, winkels, quick service restaurants en catering ontwikkeld moeten worden. En: het preventiebudget moet worden vergroot tot minimaal 10% van het zorgbudget.
Hoe verder?
Naast deze studies verschenen er vorig jaar vanuit de overheid verschillende rapporten: ‘Naar een duurzamer voedselsysteem’ (2020) en ‘Gezondheidsgerelateerde belastingen’ (2020). De urgentie om de eetomgeving gezonder te maken is er al langer. We weten uit tal van onderzoeken dus al wat goed werkt, en nu ook waar het huidige beleid versterkt kan worden. Een mooie kans dus om de eetomgeving gezonder te maken.
Iedereen hier kan een stap zetten. De eetomgeving bestaat uit mensen: mensen die eten bereiden, eten verkopen, eten serveren, mensen die van eten genieten. Wij allemaal zijn de eetomgeving, dus wij kunnen het samen verbeteren.
De overheid is dus een onmisbare partij hierin. Ik hoop dat een nieuwe coalitie het belang ziet van een gezondere en duurzame eetomgeving en gebruik gaat maken van het beschikbare onderzoek.
Meer lezen?
Het onderzoek naar het EU en rijksoverheidsbeleid is uitgevoerd als onderdeel van het JPI-HDHL Policy Evaluation Network
NL rapport
EU rapport
Deze column is de onderdeel van een driedelige serie. De eerste ging over waarom de gezonde keuze makkelijker moet zijn. De derde laat zien hoe we kunnen leren van de voorlopers.