Aroma's

Wat zijn aroma's?

Aroma's worden aan producten toegevoegd om ze geur of smaak te geven. Voorbeelden zijn menthol dat een pepermuntgeur en -smaak geeft, vanilline dat een vanillegeur en -smaak geeft en kinine dat een bittere smaak geeft aan bijvoorbeeld bitter lemon. Aroma's worden niet op zichzelf gegeten, maar zijn alleen ingrediënten. Ze zijn daarom anders dan kruiden en specerijen zoals munt, oregano, gember en kaneel. Deze geven ook geur en smaak aan producten, maar zijn op zichzelf ook producten die je kunt eten. Kruiden en specerijen vallen dan ook niet in de categorie aroma's. 

Zijn aroma's hetzelfde als smaakversterkers?

Nee, aroma's veranderen de smaak en geur van producten meer dan smaakversterkers dat doen. Smaakversterkers versterken of veranderen de al aanwezige smaak of geur van een product, en vallen in de categorie additieven. Een voorbeeld van een smaakversterker is mononatriumglutamaat, met E-nummer E 621. Er zijn wel stoffen die zowel als aroma als additief gebruikt kunnen worden, bijvoorbeeld appelzuur. Als deze stof voor het toevoegen van een scherpe, zure smaak wordt toegevoegd aan een product, dan staat het als aroma in de ingrediëntenlijst. Maar als het wordt toegevoegd om bijvoorbeeld de verkleuring van groente of fruit tegen te gaan, dan staat appelzuur als conserveermiddel, met of zonder E-nummer E 296 daarbij aangegeven, in de ingrediëntenlijst. 

Hoe worden aroma's gemaakt? 

Aromastoffen zoals vanilline en menthol kunnen kunstmatig worden gemaakt door verschillende stoffen chemisch te bewerken. Aromastoffen kunnen ook uit natuurlijk materiaal gemaakt worden zoals vanilline uit vanillepeulextract, menthol uit muntolie en kinine uit boomschors. Verder kunnen aromastoffen worden gemaakt met behulp van bijvoorbeeld enzymen of bacteriën, zoals appelzuur. Een andere categorie aroma's zijn de zogenaamde 'aromatiserende preparaten', zoals muntextract en sinaasappelolie. 

Zijn aroma's veilig?

Aroma's mogen alleen worden gebruikt als EFSA ze veilig vindt voor de gezondheid, en mensen niet misleiden. Hier gelden strenge Europese wetten en regels voor. In wetgeving is vastgelegd welke aroma's gebruikt mogen worden in eten en drinken en welke niet, welke aroma’s voor gebruik eerst geëvalueerd moeten worden, aan welk product bepaalde aroma’s toegevoegd mogen worden en in welke hoeveelheid, enzovoorts. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ( NVWA) controleert of bedrijven zich aan de wetten en regels houden voor het gebruik van aroma's.

Welke aromastoffen mogen gebruikt worden? 

Aromastoffen waarvan eerst moet worden vastgesteld of ze veilig zijn, worden geëvalueerd door de European Food Safety Authority ( EFSA). Aromastoffen die veilig worden bevonden, worden vervolgens opgenomen in een lijst van de Europese Commissie. Er staan rond de 2.500 aromastoffen op deze lijst, en deze mogen gebruikt worden voor eten en drinken.

Alle aromastoffen hebben een eigen nummer, een zogenaamd FL-nummer. Hierbij staat 'FL' voor het Engelse woord 'flavouring' dat 'aromastof' betekent. In de lijst staat bij bepaalde aromastoffen ook aangegeven aan welke producten het toegevoegd mag worden en in welke hoeveelheid. Als fabrikanten niet voldoende kunnen aantonen dat aromastoffen veilig zijn, komen ze niet op de lijst. Ook kunnen aromastoffen in de loop van de tijd van de lijst afgehaald worden. Ze mogen dan niet meer worden gebruikt voor eten of drinken.  

Zijn aromastoffen uit de natuur veilig? 

Sommige planten bevatten van nature aromastoffen in de vorm van plantengifstoffen. Zo komt de plantengifstof en aromastof coumarine van nature voor in kaneel, tonkabonen en bergamot. En de plantengifstoffen en aromastoffen allylalkoxybenzenen in anijs, venkel, kaneel en dragon. Normaal gebruik van de producten waar deze stoffen van nature in zitten, zoals kaneel en anijs, is in het algemeen geen probleem. Maar een te hoge inname van bijvoorbeeld coumarine kan leverschade geven, de bloedstolling remmen en een te hoge inname over een lange tijd is mogelijk kankerverwekkend. Stoffen zoals coumarine, estragol en safrol mogen daarom als aromastof op zichzelf niet aan eten of drinken toegevoegd worden. 

In zoethoutwortel zit de plantengifstof en aromastof glycyrrhizine. Daardoor zit deze stof in producten als drop en zoethoutthee. Door het eten of drinken van grote hoeveelheden drop of zoethoutthee, kan iemand vocht vasthouden en kan de bloeddruk hoger worden. Deze effecten verdwijnen weer als wordt gestopt met het eten of drinken van deze producten. Voor risicogroepen zoals kleine kinderen, zwangeren mensen met een hoge bloeddruk, is het beter om niet te veel en niet te vaak drop of zoethoutthee te nemen. Zwangeren met een hoge bloeddruk kunnen beter helemaal geen drop of zoethoutthee nemen.  

Hoe weet je of in een product aroma's zitten?

Als in een product aroma's zitten, dan staan deze in de ingrediëntenlijst op het etiket. Er zijn verschillende varianten. Hieronder de voorbeelden hoe deze op producten aangegeven worden:

• 'aroma': dit betekent dat een aromastof als ingrediënt in het product zit.
• 'aroma met sinaasappelsmaak': dit betekent dat het aroma de geur of smaak van sinaasappel heeft, maar niet dat het gemaakt is van sinaasappels.
• 'sinaasappelaroma': dit betekent dat het aroma gemaakt is van sinaasappels.
• 'natuurlijk aroma': dit mag alleen gebruikt worden als aan eisen uit wetgeving wordt voldaan. Het aroma moet dan op een bepaalde manier gemaakt zijn, en mag alleen uit bepaalde stoffen bestaan. Het zijn stoffen die ook in de natuur voorkomen.
• 'natuurlijk sinaasappelaroma': dit betekent dat het aroma voor 95% of meer gemaakt is van sinaasappels.
• 'natuurlijk sinaasappelaroma met andere natuurlijke aromastoffen': dit betekent dat het gaat om een mengsel van aroma's waarbij een deel bestaat uit een aroma dat voor 95% of meer gemaakt is van sinaasappels. 

Staat op een product een afbeelding van een sinaasappel? Dit betekent niet altijd dat er ook sinaasappel in zit. Er kan ook alleen aroma met sinaasappelsmaak of sinaasappelaroma in zitten. Bij de afbeelding moet dan wel duidelijk het woord 'smaak' of 'aroma' staan. En dit moet ook bij de naam van het product staan.  

Kunnen in biologische producten aroma's zitten? 

Ja, aan biologische producten kunnen aroma's toegevoegd zijn. Deze moeten dan wel natuurlijk en biologisch zijn. In Europese wet- en regelgeving is opgenomen welke aroma's gebruikt mogen worden in biologische producten, en ook welke aroma's biologisch genoemd mogen worden.  

Waarschuwingen op het etiket 

Producten waar het aroma glycyrrizinezuur voor 100 milligram per kilogram of 10 milligram per liter of meer in zit, hebben op het etiket staan 'bevat zoethout', tenzij het woord 'zoethout' al voorkomt in de naam van het product of de ingrediëntenlijst. Producten waar nog veel meer in zit, moeten op het etiket hebben staan 'bevat zoethout – mensen met hoge bloeddruk dienen overmatig gebruik te vermijden'. 

Zijn rookaroma's schadelijk?

EFSA concludeert dat rookaroma’s niet veilig zijn voor de gezondheid. Rookaroma’s blijken genotoxisch te zijn. Dit kan in ieder geval niet worden uitgesloten. Genotoxisch betekent dat een stof DNA in cellen kan beschadigen. Het lichaam kan deze schade repareren. Soms lukt dat niet. Dan kan DNA-schade in de loop van tijd leiden tot kanker. Of iemand kanker krijgt, hangt van verschillende factoren af. Welke en hoeveel schadelijke stoffen iemand binnenkrijgt. Of iemand vanuit genen meer risico heeft op kanker. En of iemand rookt of alcohol drinkt bijvoorbeeld.

Het toevoegen van rookaroma aan vlees, vis of kaas is wat anders dan het traditionelere roken. Rookaroma’s worden gemaakt door het condenseren van rook. Daarbij wordt van gasvormige rook een vloeistof gemaakt. Daarna wordt het gezuiverd en kan de stof gebruikt worden als aroma. Er is Europese wet- en regelgeving voor het maken en gebruiken van rookaroma’s. Zo mag in hout dat voor de rook wordt gebruikt, geen schadelijke chemische stoffen zitten.

Het gebruiken van rookaroma’s in eten en drinken was toegelaten voor een periode van 10 jaar. In april 2024 heeft de Europese Commissie besloten dat rookaroma’s verboden worden. Voor producten waarbij rookaroma’s het traditionelere roken vervangen, zoals bij rookworst en gerookte kip, is de overgangstermijn 5 jaar. Fabrikanten hebben zo de tijd hun productieproces aan te passen. Voor andere producten waarbij rookaroma’s extra smaak geven snacks of sauzen geldt een periode van 2 jaar. Daarna mogen rookaroma’s niet meer gebruikt worden in eten en drinken.

Wil je rookaroma’s vermijden?

Vanaf 2024 kun je nog een aantal jaren producten met rookaroma tegenkomen in de winkel. Als je rookaroma’s al wil vermijden, kijk dan op het etiket van een product. Zit er een rookaroma in een product, dan staat er ‘rookaroma’ in de ingrediëntenlijst. Staat er alleen ‘rook’? Dan is het product gerookt.

Bij het roken van producten kunnen schadelijke stoffen ontstaan, zogenaamde PAK’s. In wet- en regelgeving staat hoeveel PAK’s er op zijn hoogst in producten mogen zitten. Verder is het advies te variëren. Door gevarieerd te eten en te drinken, verklein je de kans dat je te veel van dezelfde schadelijke stoffen binnen krijgt.