Brood

Wat is brood?

Brood is een graanproduct. Meestal is het gemaakt van tarwemeel, gemengd met water of melk, een rijsmiddel en zout. Volkoren of bruinbrood is voedzaam en gemakkelijk verkrijgbaar. Niet voor niets is het een belangrijk onderdeel van de Schijf van vijf.

Soorten brood

Je hebt gewoon brood, door de bakkers ook wel ‘grootbrood’ genoemd. En je hebt bolletjes, pistoletjes, croissantjes, etc., door de bakkers ook wel ‘kleinbrood’ genoemd. Verder zijn er allerlei speciale soorten brood, zoals stokbrood en Turks brood. Brood kan gemaakt zijn van verschillende soorten granen, zoals tarwe, rogge en spelt.

Daarnaast kan brood ook gemaakt worden van volkorenmeel, bloem of een mix daarvan. Soms worden er nog andere ingrediënten toegevoegd zoals: noten, pitten, zaden of gedroogde vruchten (zoals krenten).

Hoeveel brood eten we in Nederland?

Nederlanders eten gemiddeld 3,3 sneeën brood per dag. Volwassen vrouwen eten gemiddeld 93 gram brood per dag en mannen 132 gram. Dat staat gelijk aan iets meer dan 2,5 sneetje voor vrouwen en iets meer dan 3,5 sneetje voor mannen. 

Dat ligt iets lager dan het minimale niveau van het advies in de Schijf van Vijf. Ongeveer een derde van de consumptie van volwassenen bestaat echter uit witbrood, bij kinderen is dat zelfs bijna 40%. Het advies geldt om witbrood te vervangen door bruin- of volkorenbrood.

Hoe bewaar je brood?

Bewaar brood op kamertemperatuur in een gesloten trommel of plastic zak. Wie houdt van brood met een krokante korst, bewaart brood bij voorkeur in een papieren broodzak. Bewaar brood niet in de koelkast, dan droogt het uit.

Je kunt brood wel invriezen. Houd er rekening mee dat brood eerder oud wordt als je het daarna buiten de vriezer bewaart. Vers brood kan een paar dagen bewaard blijven, in de diepvries kan brood enkele weken bewaard worden. Oud brood kan geroosterd, als wentelteefje of als tosti worden gegeten. Ook kun je er paneermeel van maken met de keukenmachine.

Roggebrood heeft van nature een hoog vochtgehalte, waardoor het snel schimmelt. Bewaar het goed ingepakt op een koele, droge plaats. Bij voorkeur in de kelder en anders in de koelkast.

Kijk in de online bewaarwijzer voor praktische tips over het bewaren van eten.

Is brood gezond?

Volkoren- en bruinbrood bevatten veel goede voedingsstoffen. Met name volkorenbrood bevat veel voedingsvezels, vitamines en mineralen. Deze broodsoorten passen dus in een gezond voedingspatroon. Ze verminderen ook het risico op bepaalde ziekten. Zo verlaagt het eten van volkorenproducten waaronder volkorenbrood het risico op bepaalde hartziekten en diabetes type 2. Lees meer over volkoren.

Witbrood daarentegen levert geen gezondheidsvoordeel op, het bevat ook minder voedingsstoffen. Het advies is om witbrood zoveel mogelijk te vervangen door volkoren- of bruinbrood.

Voedingsstoffen

Brood levert in verhouding veel belangrijke voedingsstoffen en weinig calorieën. Er zitten koolhydraten, eiwit, B- vitamines, en mineralen zoals jodium en ijzer in. 

Alle broodsoorten, behalve witbrood, bevatten veel vezels. Anders dan bij wit- of bruinbrood wordt volkorenbrood gemaakt van de hele graankorrel. Daardoor bevat het de meeste voedingsvezels, vitamines en mineralen.

• Koolhydraten zijn een belangrijke bron van energie voor het lichaam. Wie gezond eet, haalt tussen de 40 en 70% van de energie uit koolhydraten.
• Brood is een belangrijke bron van jodium. Jodium zorgt voor een goede werking van de schildklier. In Nederland levert brood ongeveer 45% van de inname van jodium. Dit komt door het speciale bakkerszout, waaraan jodium is toegevoegd. Bakkers zijn echter niet verplicht om bakkerszout te gebruiken. Bakkerszout staat bij verpakt brood in de ingrediëntenlijst. Of vraag het na bij de bakker. Biologisch brood bevat meestal ongejodeerd zout.  
• In volkorenbrood, volkoren meergranenbrood en roggebrood zit veel ijzer. Het lichaam neemt ijzer in brood gemakkelijker op in combinatie met vitamine C. Voor mensen met een ijzertekort is het daarom aan te raden om fruit bij de broodmaaltijd te nemen. 
• Volkorenbrood bevat vergeleken met witbrood veel vezel. Witbrood bevat de minste vezels. Hoeveel vezels de verschillende soorten brood bevatten, zie je hieronder:

Hoe wordt brood gemaakt?

Productie

Brood wordt gemaakt van bloem of meel van graansoorten als tarwe, rogge, rijst, gerst, mais, boekweit en spelt. Daarnaast bevat brood altijd water, gist of een ander rijsmiddel zoals (zuur)desem en zout. Vaak bevat brood ook zogenaamde broodverbetermiddelen.

Broodverbetermiddelen

Soms worden vóór het kneden van het deeg broodverbetermiddelen toegevoegd. Deze verbetermiddelen zorgen ervoor dat het brood langer vers blijft of dat het luchtiger en malser wordt. Ze kunnen ook het bakproces verbeteren of versnellen. Voorbeelden van broodverbetermiddelen zijn melkproducten, vetten, suikers, emulgatoren, enzymen, gluten, eibestanddelen, sojameel en meelverbetermiddelen.

E-nummers

Sommige broodverbetermiddelen hebben een E-nummer, bijvoorbeeld emulgatoren en sommige meelverbetermiddelen, zoals ascorbinezuur (E300 = vitamine C). Omdat de namen van deze stoffen meestal ingewikkeld zijn worden ze, in plaats van met hun naam, vaak als E-nummer op de verpakking vermeld, in combinatie met hun functie. Bijvoorbeeld ‘emulgator E322’.

Deeg

Bij het maken van brooddeeg worden alle ingrediënten gemengd. Daarna wordt het deeg machinaal gekneed. Er volgen periodes van rusten, portioneren, rijzen, opmaken, eventueel decoreren en uiteindelijk het bakken in de oven. Alleen glutenbevattende granen zorgen voor goed gerezen brood. Tijdens het rijzen wordt koolzuur gevormd in het deeg. Daarna wordt het deeg tot bol of punt gevormd en gebakken bij 250 ºC. Tijdens het bakken wordt een krokante, bruingekleurde korst gevormd. Bij voorgebakken brood (afbakbroodjes), is de korst nog niet of niet voldoende gekleurd. Het brood moet nog worden afgebakken.

De kleur van brood

Soms wordt het brood donkerder gemaakt met moutextract of gekaramelliseerde suiker. Die geven brood wel een donkere kleur en een specifieke smaak, maar bieden weinig extra voedingsstoffen. Het ezelsbruggetje ‘Hoe donkerder het brood, hoe meer vezels’ gaat dus niet op. De kleur van het brood zegt niks over de voedingsstoffen die erin zitten, dat doen alleen de ingrediënten. Als je echt wil weten waar het van gemaakt is vraag het dan aan de bakker of kijk op het etiket.

Kun je brood veilig eten?

Schimmels

Door schimmelgroei tijdens opslag van vochtige granen kunnen kleine hoeveelheden schadelijke schimmelgifstoffen (mycotoxines) in het graan zitten. Via de granen kunnen deze ook in het brood terechtkomen. Er zijn wettelijke normen vastgelegd van de meest voorkomende schimmelgifstoffen.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs op de aanwezigheid van deze gifstoffen. Door controles en toezicht krijgen consumenten in Nederland via brood veel minder schimmelgifstoffen binnen dan schadelijk is voor de gezondheid. In beschimmeld brood zitten wel mycotoxines. Gooi beschimmeld brood daarom weg. 

Acrylamide

Tijdens het bakken van brood kan de schadelijke stof acrylamide ontstaan. In de wet staan richtlijnen om de vorming van acrylamide in brood zoveel mogelijk te beperken. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit houdt hier toezicht op en controleert steekproefsgewijs op de aanwezigheid van acrylamide.  

Wat is het voedingsadvies voor brood?

Voor volwassen vrouwen geldt het advies om 4-5 bruine of volkoren boterhammen per dag te eten. Voor mannen geldt 6-8 sneeën. Deze hoeveelheden zijn gebaseerd op de gemiddelde Nederlander. De ondergrens van de range geldt voor mensen die kleiner zijn dan gemiddeld of weinig bewegen. De bovenkant van de range geldt voor mensen die groter zijn dan gemiddeld of veel bewegen.

Om te profiteren van het gezondheidsvoordeel van graanproducten zoals volkorenbrood, en om genoeg vezels, jodium en andere voedingsstoffen binnen te krijgen geldt het advies om elke dag bruin- of volkorenbrood te eten. Lees meer over brood en vul  de Schijf van Vijf voor jou in voor een voedingsadvies op maat. 

Volkoren of bruin

In volkorenbrood zitten altijd genoeg vezels en is de gezondste keuze. Als brood volkoren is, moet dit bij verpakt brood op het etiket staan. Of vraag het na bij de bakker.

Bruinbrood is een mix van volkorenmeel en bloem. Meestal bevat bruinbrood nog voldoende vezels, daarom staat het in de Schijf van Vijf. Wanneer er in bruinbrood minder dan 4,5 gram vezel inzit per 100 gram, is het een minder gezonde keuze.

Jodium

Let er op dat er bakkerszout is gebruikt, anders bevat het brood geen jodium. Biologisch brood wordt meestal gebakken met ongejodeerd zout. Mensen die biologisch of glutenvrij brood eten eten wordt aangeraden om    regelmatig zuivel, zeevis en eieren te eten. En als je tafelzout gebruikt, kies dan voor gejodeerd zout.

Mensen die zelf brood bakken kunnen daarvoor het beste bakkerszout gebruiken, om te voorzien in de dagelijkse jodiumbehoefte.

Afwisseling

Je kunt brood afwisselen met bijvoorbeeld volkoren knäckebröd, havermout, muesli en andere volkoren ontbijtgranen zonder toegevoegd zout en niet meer dan 16 gram suiker per 100 gram. 

Etiket: Waar kun je op letten bij brood?

Eisen ten aanzien van etikettering zijn vastgelegd in de Warenwet Informatie levensmiddelen en warenwetbesluit Meel en brood. Kijk naar het online etiket voor meer uitleg over de verschillende onderdelen van het etiket.

Vers brood hoort dezelfde dag verkocht te worden. Een bakker mag het alvast in een zak doen, maar niet langer dan 24 uur van te voren. Als dat wel zo is moet er een houdbaarheidsdatum op de verpakking staan. 

De wet stelt eisen aan de hoeveelheid droge stof in brood. Dit is het gewicht van het brood zonder water. Een heel brood moet tussen de 480 en 530 gram droge stof bevatten. Maar er zijn ook eisen voor een half brood en midden(groot) brood. Krentenbrood en rozijnenbrood moeten 30% krenten of rozijnen bevatten. Volkorenbrood moet gemaakt zijn van de hele graankorrel. 

In brood mag bakkerszout worden gebruikt als bron van jodium, maar dit is niet verplicht. Bakkerszout wordt vermeld in de ingrediëntenlijst. 

Meergranen

Meergranenbrood moet uit minimaal 3 verschillende graansoorten bestaan. Bestaat een brood uit 2 graansoorten dan moet de naam de 2 graansoorten benoemen, waarbij de graansoort die het meest gebruikt wordt ook het eerst genoemd moet worden. Bijvoorbeeld tarwemaïsbrood. Bij de ingrediënten kun je zien hoeveel er van elke graansoort inzit.

Zuurdesem

Niet elk brood mag zomaar ‘zuurdesembrood’ genoemd worden. Dit mag alleen als (zuur)desem als enige rijsmiddel gebruikt is (met maximaal 0,2% droge gist of 0,5% verse gist).

Conserveermiddelen

Conserveermiddelen zijn in dagvers brood niet toegestaan. In houdbare broodsoorten, zoals roggebrood, zijn conserveermiddelen wel toegestaan. Dit moet op het etiket worden vermeld. 

Broodverbetermiddelen

Broodverbetermiddelen mogen bij de bereiding van brood worden toegevoegd om de bak- en/of broodeigenschappen te wijzigen. Voorbeelden van broodverbetermiddelen zijn melkbestanddelen, kippeneibestanddelen, gluten, sojameel of meel van andere peulvruchten, mout of moutextract, suikers, meelverbeteraars (bijvoorbeeld E300 en E920) en enzymen. Tot de broodverbetermiddelen voor vruchtenbrood, zoals krentenbrood horen ook kleur- en smaakstoffen. 

Keurmerken

Biologisch brood is herkenbaar aan het Europees biologisch keurmerk, het Demeter keurmerk en het EKO-keurmerk. Bij de biologische landbouw worden geen chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt. Ook wordt geen gentechnologie gebruikt. De grondstoffen van biologisch brood zijn voor minimaal 95% afkomstig uit de biologische landbouw. Tot de 5% van niet-biologische ingrediënten behoren gist, zout, zuurdesem of bakferment, water en broodverbetermiddelen. 

Is brood duurzaam?