Soja en sojaolie

Wat is soja?

Soja is afkomstig van de peulvrucht sojaboon. Van soja worden verschillende producten gemaakt. Edamame boontjes zijn jonge onrijpe sojaboontjes. Ze worden koelvers verkocht, uit de diepvries en als conserven in blik of stazak. Veel sojaproducten staan in de Schijf van Vijf. 

Welke producten worden gemaakt van soja?

Er zijn veel producten waar soja in wordt verwerkt. Enkele sojaproducten zijn:

• Sojadrink, dit is een drank die bestaat uit gekookte en gepureerde sojabonen. Alleen als er minder dan 6 gram suiker per 100 gram inzit en het verrijkt is met calcium, vitamine B2 en vitamine B12, staat het in de Schijf van Vijf.
• Tempé, een koek van zachtgekookte sojabonen. Deze is behandeld met een schimmel waardoor het een lichtzure smaak krijgt. Tempé staat in de Schijf van Vijf en kan worden gegeten in plaats van vlees.
• Tofu is gemaakt van gemalen sojabonen. Bij het malen ontstaat een melkachtige vloeistof. Deze wordt met een zuursel gestremd waardoor er een vaste vorm ontstaat. Tofu staat in de Schijf van Vijf. Tahoe is hetzelfde als tofu. Je komt deze naam tegen in Indonesische recepten. Tofu kan worden gegeten in plaats van vlees.
• Vegetarische producten op basis van sojaeiwit, zoals vegetarische balletjes, stukjes of burgers. Deze vegetarische producten staan alleen in de Schijf van Vijf als er minder dan 1,1 gram zout per 100 gram inzit en ze verrijkt zijn met ijzer en vitamine B12. Bekijk alle criteria.
• Ook sojaolie staat in de Schijf van Vijf.  
• Sojasaus is een bekend product dat van soja is gemaakt. Sojasaus wordt gebruikt als smaakmaker in Oosterse recepten. Sojasaus staat niet in de Schijf van Vijf. Het bevat erg veel zout. Sommige soorten, zoals ketjap manis, bevatten daarnaast ook veel suikers.

Hoeveel soja eten wij Nederlanders?

In Aziatische landen wordt traditioneel veel soja gegeten. In Nederland wordt gemiddeld weinig soja gegeten. Nederland importeert veel soja. Het meeste wordt weer doorgevoerd naar andere Europese landen. Van de soja die in Nederland blijft wordt het grootste gedeelte gebruikt als diervoeding.

Is soja gezond?

Soja is rijk aan plantaardig eiwit en onverzadigd vet. Ook bevat het andere nuttige voedingsstoffen zoals ijzer. De sojaboon is een peulvrucht. De consumptie van peulvruchten verlaagt het LDL-cholesterol.  

Sojaolie

Sojaolie bevat veel onverzadigd vet. Onverzadigd vet heeft een positief effect op de gezondheid. Onverzadigd vet verhoogt het goede cholesterol en verlaagt het slechte cholesterol. Sojaolie bevat vooral meervoudig onverzadigde vetzuren, zoals linolzuur en alfa-linoleenzuur.

Kun je allergisch zijn voor soja?

Sommige mensen zijn allergisch voor soja en producten op basis van soja. Als er soja in een product zit, dan staat dit op het etiket.

Zijn sojaproducten goede vleesvervangers?

Soja is rijk aan eiwit, onverzadigd vet en bevat ijzer. Tempé en tofu zijn gemaakt van de sojaboon. Tempé en tofu kunnen gegeten worden in plaats van vlees. Kant-en-klare vegetarische producten op basis van sojaeiwit kunnen ook voldoen als vleesvervanger. Denk aan vegetarische balletjes, stukjes of burgers. Vegetarische producten op basis van soja staan alleen in de Schijf van Vijf als er minder dan 1,1 gram zout per 100 gram inzit en ze verrijkt zijn met ijzer en vitamine B12. Bekijk alle criteria voor een gezonde vleesvervanger.

Is soja veilig om te eten of drinken?

Aan het gebruik van soja zijn geen specifieke risico’s verbonden. Wel wordt zwangeren geadviseerd om niet te veel sojaproducten te nemen. In sojaproducten zitten zogenaamde isoflavonen. Als je hier tijdens de zwangerschap hoge doseringen van binnenkrijgt, kan dit mogelijk invloed hebben op de ontwikkeling van de geslachtsorganen van de baby. Uit voorzorg geldt het advies om een hoge inname te beperken.             

Verse sojabonen

In peulvruchten komt de  natuurlijke gifstof lectine voor. Lectine wordt door verhitting onschadelijk gemaakt. De hoeveelheid lectine in verse sojabonen is lager dan in gedroogde peulvruchten, maar hoeveel lager weten we niet precies. Het advies is om uit voorzorg verse sojabonen voor gebruik 6 tot 8 minuten te koken en ze niet rauw te eten.   

Wat is het voedingsadvies voor soja?

Tofu en tempé staat in de Schijf van Vijf. Wanneer tofu of tempé op je menu staat is vlees die dag niet meer nodig.

Sojadrink

Sojadrink en sojayoghurt met toegevoegd calcium, vitamine B2 en B12 kunnen een alternatief zijn voor melk en melkproducten als je geen zuivel kunt of wilt drinken. Van deze plantaardige alternatieven weten we nog niet of ze op de langere termijn iets voor je gezondheid doen. Dat is nog niet voldoende onderzocht. 

Zwangeren

Vervang je zuivel door een plantaardig alternatief? Neem dan tijdens je zwangerschap niet meer dan 4 glaasjes of schaaltjes (150 ml) sojadrink/yoghurt per dag. En eet daarnaast maximaal 2 keer per week andere sojaproducten, zoals tofu, tempé of sojabonen. Zo zorg je ervoor dat je niet te veel isoflavonen binnenkrijgt. Zwangeren die zuivel gebruiken, kunnen gerust tofu, tempé of sojabonen eten bij de warme maaltijd. Neem geen supplementen met isoflavonen als je zwanger bent.

Is soja duurzaam?

De teelt van sojabonen heeft niet veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig. Soja komt vooral uit Zuid-Amerika. Door de reisafstand belast soja het milieu meer dan bijvoorbeeld erwten of raapzaad.

Soja geteeld voor veevoer

Verreweg de meeste soja wordt geteeld voor veevoer. De ruimte die nodig is voor deze teelt in Zuid-Amerika gaat vaak ten koste van het oerwoud of andere natuur. Niet-duurzaam geteelde soja zorgt voor ontbossing, verwoestijning en erosie.

Soja geteeld voor sojaproducten

De soja bestemd voor sojaproducten in de winkel zoals vleesvervangers is meestal duurzaam geteeld. Producenten van sojaproducten kiezen ervoor om soja uit Europa of Canada te gebruiken, of ze kiezen voor biologische soja, niet-gemodificeerde soja of anderszins ‘duurzaam’ gecertificeerde soja.

Sojadrink heeft een lagere milieu-impact dan melk als het gaat om broeikasgassen (tweederde minder), landgebruik en watergebruik (de helft minder). Het energiegebruik om sojadrink te maken is wat hoger dan van melk. Vleesvervangers op basis van soja hebben lagere broeikasgasemissies, landgebruik en watergebruik dan bijvoorbeeld kip.

Vaak is soja genetisch gemodificeerd. Dat geldt niet voor biologische soja of soja uit Europa. Genetisch gemodificeerde soja(olie) kan ook in levensmiddelen als margarine en oliën zitten. 

Groene soja

Er is zogenaamde ‘groene’ soja op de markt. Deze soja voldoet aan criteria van het Wereld Natuur Fonds en de Zwitserse supermarktketen COOP. De soja moet zo worden geteeld dat het erosie tegengaat en biodiversiteit behoudt. De soja mag niet afkomstig zijn van grond die na 1994 is ontbost, mag geen ecologische waardevolle gebieden aantasten en is niet genetisch gemodificeerd. Groene soja zit onder andere al in sojaproducten en veevoer voor verse zuivel en bepaalde eieren.

Duurzame soja (RTRS)

In de Ronde Tafel voor Verantwoorde Soja (RTRS) zijn criteria ontwikkeld voor meer duurzame soja. Er zijn afspraken gemaakt voor arbeidsomstandigheden, teeltmethode en landgebruik dat niet ten koste gaat van natuurgebieden. Hierbij is genetische modificatie niet uitgesloten.

Vanaf begin 2011 is deze duurzame soja op de markt. De Nederlandse Task Force Duurzame Soja, waarin Nederlandse bedrijven en brancheorganisaties vertegenwoordigd zijn, ondersteunt de doelstellingen van de RTRS. Nederlandse zuivel- en vleesboeren gebruiken alleen RTRS-gecertificeerde soja. Ook diverse grote producenten van sojaproducten gebruiken deze soja.

Bekijk de video Hoe duurzaam is soja eigenlijk? op ons YouTube-kanaal.